Arama
İlk astronomi cetvelini düzenleyen Zerkali kimdir? Zerkali'nin bilime katkıları...
İslam medeniyetinde yetişen alimler, bilim tarihinde birçok ilke imza attı. Bu Müslüman âlimlerin ilgilendikleri bilim dallarından biri de astronomiydi. Dünya bilim tarihini etkileyen bu bilim adamlarından biri de Zerkali'ydi. İlk kez astronomi cetvelini düzenleyen ve Ay'daki bir kratere adı verilen astronomun bilime katkılarını sizler için derledik.
Müslüman astronomlar ilk dönemlerde Batlamyus'un "yer merkezli evren modelini" esas alıp bu modeli geliştirmişlerdi. Fakat Zerkali, Batlamyus'un görüşlerinden farklı bir yol izledi.
Batlamyus, güneş sisteminin yörünge noktasını sabit ve ta'dil merkezini de değişmez kabul etmişti. Fakat Zerkali, ilk defa Batlamyus kuramının aksine, dünyanın gerçek yörünge noktası hareketini ve güneşin tadil merkezinin asırlık değişikliğe bağlı olduğunu keşfederek kanuna bağladı.
Güneşin yörünge noktasını 12 saniye kadar doğru bir yön, yani doğudan batıya doğru bir değişiklik vererek güneş için yeni bir teori ortaya atıp değişim merkezindeki düzensizliği de ortadan kaldırdı.
İslam medeniyetinde Sâbit bin Kurrâ, Batlamyus görüşünü eleştirse de etkili bir çözüm sunamamıştı. Fakat Zerkali, günöte noktasının durağan olmadığını ve yılda 12 saniyelik bir açıyla batıdan doğuya doğru yer değiştirdiğini öne sürdü. Bu yer değişikliği ise Güneş'in yörünge merkezinin bir çember üzerinde dolanmasından kaynaklandığını söyledi.
Batıdan doğuya doğru yılda 12.04 saniyelik bir değişim gösterdiğini buldu ki bu değer bugünkü ölçülere göre 11,8 saniyedir. Böylece Zerkali, Batlamyus astronomisine büyük bir darbe vurdu.
Zerkali, Tuleytula Zîci adıyla bilinen ilk astronomi cetvelini hazırladı. Bu astronomik cetvel, bilim adamının güneş, gezegenler ve diğer yıldızların hareketlerini incelediği astronomik gözlemlerine dayanır.
Batı dünyasını oldukça etkileyen bu cetvel, Avrupa'da uzun yıllar kullanıldı.
Kendinden sonra hazırlanan astronomik cetvellere temel oluşturan zicde, sabit yıldızın kataloğu ile beraber meyil cetvellerine yer verildi.
Zerkali'nin nazariyesi, Newton ile Halley tarafından bugünkü astronomiye uyacak şekilde geliştirildi.
Zerkali çalışmalarında usturlab kullandı. Batı'da 'azafea" adıyla meşhur olan âlet, her yerin ufkunu temsil edecek surette ufuk dairesi hareketli yapıldı.
Zerkali Safihası adıyla da ünlenen bu alet, çeşitli yöntemlerle ayın tutulma durumu resimlendiren daire şeklinde yassı bir levhadan ibarettir.
Kitâb'ül Amel Bis-safiha ez-Zicîya adlı eseri, bu aletin özelliklerinden bahseder. Bir örneği Paris Kütüphanesi'nde mevcut olan Zerkali'nin bu âleti hakkında Mîrim Çelebi, Farsça bir eser yazdı.
Endülüslü astronomlar dünyanın büyüklüğünü Yunanlılardan daha doğru hesapladı. Astronomi ile birlikte matematik çalışmaları da uygulamalı ve teorik olarak yürütüldü. Zerkali'nin icat ettiği bu alet, İbn Tibuga adlı astronomun icat ettiği "şekkâzî" adıyla bilinen kadranın da temelini oluştur.