Arama
Mevlana algısı: Şair mi, yaşam koçu mu, veli mi?
Kimi için o bir şair, kimine göre kişisel gelişim gurusu. Bazısı için alim, bazısına göre hümanist ve neo-platoncu bir filozof, kimileri içinse bir müceddit, yüce bir mürşit, büyük bir veli. Ona methiyeler düzen de var, döneminde işgalci Moğollarla iyi ilişkiler kurduğu için kınayan da… Elit bir çevreden geldiği için onu elitlerin mürşidi olmakla itham eden de mevcut, tüm insanlığı kucaklayan bir birleşme potası olarak değerlendiren de… Kendi eğilimlerini onun üzerinden meşrulaştırmak için onu saptıran da yok değil, haşa ilahlaştıran da. Kısacası şu dünyada Mevlana Celaleddin Rumi'ye ilgi duyan herkesin, her kesimin kendince farklı bir Mevlana, bir Rumi, bir Hazret-i Pir algısı var. Bir başka deyişle herkesin kendince bir Mevlana'sı var.
◾ Son dönemlerde Batı'da Mevlâna popüler okurunun genişlemesinde Amerikalı şair Colman Barks'ın geniş kitlelerin anlayacağı şekilde yaptığı bir düzine çevirinin payı büyük. Özellikle Mevlâna'nın bir şair olarak görülmesinde ve entelektüel kesimlerin revaç göstermesinde oldukça etkili oldu. Ancak Rozina Ali'ye göre Barks'ın yaptığı tercümeden ziyade yorumlama zira Farsça'yı ne yazan ne konuşan, ne de İslam ve edebiyatı üzerine bir eğitim alan Barks'ın esas olarak yaptığı kendisinde öncekilerin 19'uncu yüzyılda tercüme ettiği Mevlâna rubailerini "kafesinden serbest bırakarak" Amerikan şiirine çevirmek oldu. Ali'nin şu tespiti de kayda değer:
"İngilizce çevirilerdeki Rumi, insanların çok hoşuna gidiyor ama bu çevirilerin bedeli kendi kültüründen ve dininden bağları koparılmış bir Rumi."
◾ Amerikalı ünlü Mevlâna uzmanı Prof. William Chittick de benzer bir duruma dikkati çekiyor:
"Tüm dünyada insanlar Mevlâna'yı kendi anlamak istedikleri gibi gösteriyorlar. Özellikle Batı'da insanlar Mevlâna'nın İslam'la ilişkisinin olduğunu söylemeye utanır hâle geldi çünkü İslam hep terörle anılır oldu. Hâlbuki Mevlâna, Müslüman kimliğinden ötürü Mevlâna olmuştur. Ancak Batı dünyası korkularından ötürü."
◾ Duke Üniversitesi, İslam ve Orta Doğu araştırmaları profesörü Omid Safi ise "Batı'da Mevlâna'nın eserlerinin İslam'dan uzaklaştırılma çabası"nı çok daha öncelere Victoria dönemine kadar indiriyor. Ona göre o dönemin Batılı teolog ve mütercimleri Mevlâna, Hafız gibi "şair"lerin görüşlerini bir "çöl dini" olarak gördükleri İslam ile onun ahlaki ve şer'i kodlarıyla bağdaştırmadıkları için bu eserleri temellerindeki İslam'dan yalıtan bir bakış açısıyla yansıttılar.
◾ Günümüzün Batılı Mevlâna çevirmenlerinin büyük kısmı da aynı yolu genişleterek Mevlâna'nın eserlerindeki İslami referansları en aza indirgediler, dinî bağlamlarından uzaklaştırdılar ya da onun şiirselliğini ön plana çıkarmak adına Müslümanlığını ikinci üçüncü plana ittiler. Omid Safi'nin bu yaklaşıma eleştirisi ise oldukça net: "Ben burada bir tür spiritüal sömürgecilik görüyorum."
◾ Mevlâna adı daima itibarlı, daima saygın, daima yüce düşünceler uyandırıyor. Dolayısıyla o ismi kullanmak isteyenler asla eksik olmuyor. Piyasaya sürdüğü alkollü içkiye Rumi adı veren kurnaz girişimciden FETÖ'süne kadar.
◾ Eserleri Batı'da çok satan ve entelektüel çevrelere ziyadesiyle hitap eden Mevlâna'nın adı siyasi planlar yapan ve Batılı entelektüel şahisiyetlerle ilişkiler kurmak adına oldukça elverişli bir unsur oluşturuyordu. Nitekim onun adı bu açıdan da kullanılmakta gecikmeyecekti. ABD'deki Fethullah Gülen'e bağlı çevreler bu fırsatı kaçırmadılar ve entelektüeller üzerinde son derece olumlu çağrışım yapan Rumi adıyla 1999'da bir düşünce kuruluşu olarak sunulan Rumi Forum'u kurdular.
◾ Kısa sürede oldukça etkili bir ilişkiler ağı kuran bu forumun bu başarısının arkasında CIA ve Pentagon'a bağlı diğer düşünce topluluklarının da katkısı bulunuyordu. Aktivitelerine ve verdiği iftar davetlerine oldukça etkin ve itibarlı isimlerin, siyasetçilerin, entelektüellerin katıldığı Rumi Forum'un Dinlerarası Diyalog faaliyetleri için Rumi adı oldukça elverişliydi. Zaten onlar da neden Rumi ismini seçtiklerini şu gerekçeyle açıklıyorlardı: "Rumi bir sevgi, hoşgörü ve diyalog sembolüdür."
◾ Mevlâna'nın 20'nci yüzyılın sonlarında çok farklı alana ilham vererek parlayan ateşi 21'inci yüzyılda da sönecek gibi görünmüyor. Son birkaç yıldır durulmuş gibi görünse de haylidir Türkiye'de ve dünyada bir Mevlâna fırtınasıdır esiyor.
◾ Mevlâna'nın şahsı, eserleri, şiirleri üzerine birçok kitap yayınlanıyor, filmler üretiliyor, kurgular yapılıyor. Mevlâna'nın eserlerinden derlenmiş bilgelik hikâyeleri başlı başına bir yayıncılık alanına döndü neredeyse. Eserlerinin çevrildiği dillerin sayısı hızla artıyor. Özellikle 2000'lerden sonra Mevlâna ya da Mesnevî'den esinlenerek geliştirilen ya da icat edilen terapi metotları gırla gidiyor. Kerli ferli psikiyatr ve psikologlar seanslarına Mevlâna ve Mesnevî'sini katmadan edemiyor ve Mesnevî Terapi benzeri psikoloji kitaplarıyla arz-ı endam etmekten geri durmuyor.
◾ Pedagoglar, NLP uzmanları, New Age filozoflar söylemlerinde ona referans vermeden geçemiyorlar. İş dünyasına, şirketlere hitap eden ve yöneticilere çalışanlara verimliliği artırma konusunda akıl veren iş formülleri arasında bile Mevlâna'dan esinlenilerek hazırlananlara rastlanıyor. Ünlü kişisel gelişim danışmanı Oğuz Saygın'a göre NLP ve Zihin Kontrolü gibi Batı kaynaklı birçok metot Mevlâna öğretisinde çok daha etkin olarak zaten yer alıyor.