Yusuf Ziya Ortaç'ın kendi kaleminden hayatına dair notlar

Beylerbeyi'nde doğmuşum, bostanlara karşı bir evde… Yıl, 1895… Babam, mühendis Süleyman Sami Bey. Yalnız çizgi adamı ve rakam adamı değildi, kafa ve kalp adamıydı da… Ne güzel bir kalemi vardı. Bir kere eli kalkmadı bana. Bir kere bile öfkeyle bakmadı gözlerime… Bir kere kaşları çatılmadı dargın dargın… İyi yetişmemi isterdi. İlkokulu bitirir bitirmez, Kuzguncuk'ta Alyans İsrailit mektebine yazdırdı beni, Fransızca öğreneyim diye… Türkçeyi evde özel öğretmenler okutuyordu. Dikkat ettiniz mi? Öğretmen demedim, öğretmenler dedim. Çünkü Türkçenin adı Osmanlıca idi ve iki yabancı dil karşılığıydı: Arapça, Farsça! Ne kadar genç öldü babacığım. Kırk yedi yaşında… Annem sağ değil. Ben Vefa İdadisinde öğrenciydim o zaman. Öldüğü gecenin ertesi gün hendese imtihanına girecektim. Bedros Efendi idi hocamız. Onun gibi hoca var mıdır acaba? Bir davayı çözsün de anlamayalım, imkansız. En gözde öğrencisiydim Bedros Efendi'nin. Üçgenin yüz ölçüsünü mü anlattı? Fenden edebiyata geçişim bir inatlaşma yüzünden olmuştur: Sınıf arkadaşım Salâhattin'den sınıf birinciliğini almıştım ama edebiyat da beni bir daha beni geri vermemek üzere almıştı. Halit Fahri Ozansoy'un Kehkeşan dergisinde yarışmayı kazanan şiirim, armağan edilen bir ipek kravatla beni boynumdan bağlamıştır Bizim Yokuş'a! Size bizim yokuşu anlatacağım. Eski adı Bab-i âli yokuşu… Gazeteler, dergiler, matbaalar bu yokuşta toplanmıştı benim gençliğimde. Yokuşun alt başında Sabah Matbaası vardı, Mihran Efendi'nin. Başyazarı Diran Kelekyan. Üst başına ikdam Yurdu, Ahmet Cevdet Bey'in… Bir de şimdi tatlıcı olan Meserret'in yan sokağı Ebussuut Caddesi'nde Tercüman… İşte, koca Osmanlı İmparatorluğu'nun bütün matbuatı! Adımı bir gazete kağıdı üzerinde ilk görüşüm 1912'dedir. Vefa İdadisinde öğrenciydim o zaman: 121 Yusuf Ziya Efendi. İki yapraklı, küçük boy bir gazete çıkardı o günlerde: Fen. Matematikte, geometride, fizikte sınıfımın yıldızıydım. Bu bakımdan Fen, her perşembe çıkışını dört gözle beklediğim gazeteydi. Gençliğimizde plaj yoktu bizim. Sinema yoktu, çalgılı gazino, gece kulübü, stadyum yoktu. Kafa yarışıydı tek mutluluğumuz. Fen gazetesi, bu yarışa açılmış alandı. Problemler verir, çözenlerin adlarını yayar, gençlerin çabasına hız katardı. İşte böyle bir yarışmada adım ilk defa matbaa harfleriyle gazete kağıdına basılmıştı. Hem de doğru çözenler arasında değil, soruyu nasıl çözdüğümü anlatan birkaç satırın altında. Bu, bir öğrenci dergisinde kazanılmış başarı, müdürümüz Savfet Bey'in bile ilgisini çekmiş, öğretmen ve öğrenci çevresinde benim itibarımı yükseltmişti. Ne dersiniz, elli yıl önceki eğitim ve öğretim sistemimizden kaç yıl gerideyiz şimdi? Fen, çantamda kitaplarımın arasındaydı her gün, her gece de başucumda… Onun dördüncü sayfasındaki imzamı kaç gün, kaç hafta sabahları gözümü açar açmaz en mutlu bakışımla seyrettim bilmem. Ama bizim yokuşa ayak basışım bu çocuksu hatıradan bir yıl sonradır. İlk edebiyat hocamız İbrahim Necmi Dilmen, sınıfı sürükleyen bir öğretmendi. Rakamlara, çizgilere bağlı dikkatim onun derslerinde kelimelere kaymıştı. Cebir kadar, hendese kadar, o zaman adı hikmet olan fizik kadar şiiri, hikayeyi ve romanı da seviyordum artık. Birkaç ay sonra, galiba üniversitede görev alan İbrahim Necmi'nin yerine bir başkası geldi: Süleyman Şevket… İnce yapılı, sesinde kalbi çarpan bir duygu adamıydı bu yeni öğretmenimiz. İki üç ders içinde ilgisini çeken bir öğrenci olmuştum. Yazılarımızı satır satır inceliyor, beğendiği cümlelerin altlarını kırmızı kalemle çiziyor, okşayıcı sözlerle çocuk gönüllerimizi kanatlandırıyordu. Aruzu kulaktan kendi kendime öğrenmiştim: Ses tonlarını bütün incelikleri ile sezen bir işitme gücüm vardı. Bir yazıma eklediğim manzumeyi arkadaşlarıma okumuş, beni övmüştü. Elli yılı aşkın zaman, o manzumeden hafızamda yalnız bir mısra bırakmıştır: Akşam, menekşe gölgeler inmişti dağlara… Süleyman Şevket Hocamız pek beğenmişti bu 'menekşe gölgeler'i. İnce, uzun parmaklarında titreyen kağıt, bir menekşe demeti olacaktı nerdeyse. Edebiyatta aldığım hız, yarınki mühendis Yusuf Ziya'nın asıl önem verdiği meslek derslerindeki asıl hızını kesmişti. Boş saatlerde en çok – şimdi ikisi de toprak olan- Peyami Safa ve Hasan Âli Yücel'le mektep bahçesinde sanat tartışmaları yapıyorduk. Ressam Elif Naci de o çocuk dostlar arasındaydı. Cumaları tatil günümüzdü bizim. Çarşıkapı'da Sarafim Kütüphanesine gider, yirmi paraya hem bir demli çay içer hem de saatlerce istediğim kitapları, divanları, Servet-i Fünun koleksiyonlarını karıştırırdım. Son derece uyanık bir kulağım vardı: Aruz'un bütün şekillerini deneyebiliyordum artık. Ama asıl denemek istediğim şeyi denemeye cesaretim yoktu henüz. Bu, hocama beğendirdiğim şiirlerimi mecmualara beğendirip beğendiremeyeceğimdi. O günlerin üç büyük dergisi vardı: Selanik'te Genç Kalemler, İstanbul'da Rûbab, Şehbal. Rûbab, bunların en genci, en kavgacısıydı. Pembe bir kağıda basılırdı. Şimdiki ölçülere uymaz bir biçimi vardı. Boyu, Akbaba kadardı galiba. Ama eni, Akbaba'nın üçte ikisi kadar. Halit Fahri'yi, Ali Naci'yi, Selâhattin Enis'i Hakkı Tahsin'i onun sayfalarında tanımıştım. Şahabeddin Süleyman 'Nayîler' adı altında birleşmiş bir sanat topluluğunun başına geçmiş, onların kavgalarını yapıyordu. Her hafta bu dergileri alabilmek için küçücük gündeliğimden bir parçasını – öğle yemeklerimden kırparak – biriktirirdim. Bu genç akıma karışmak, ismimi onların isimleri arasında görmek özlemi anlatılmaz bir yangındı içimde… Bir gün pek beğendiğim bir şiirimi, yürek çırpıntıları ile zarfa koyup postaladım: Rûbab mecmuası müdürlüğüne Edebiyat Fakültesinde imtihan verirken üç büyük profesörümüz, Ali Ekrem, Ferit Kam, Fuat Köprülü, Baki'nin Kanuni Sultan Süleyman'a mersiyesini, önümdeki kitabı kapayıp gürül gürül ezbere okuyuşuma şaştılar. Ali Ekrem'in Ama bir gün Ziya Gökalp ile tanışınca bu saltanatlı bandoyu bırakıp hecenin sazını aldım ele. Beğendiğim işler vardı gençliğimde. Bugünün çocukları belki okur, belki örnek alırlar diye yazacağım: Yaşım yirmi idi, yaşların en güzeli… Mevsim bahardı, mevsimlerin en tatlısı… Bir sabah elimde defter, kalem; eriklerin beyaz beyaz, şeftalilerin pembe pembe açtığı bostana karşı odamda masaya kapandım. Bir ay, iki ay, üç ay, beş ay… Ağaçlarda yaprakların kızıllaştığı bir Eylül akşamı çıktım bu odadan elimde üç defterle. Bu üç defter, üç perdelik manzum bir piyesti. Üçüncü Ahmet devrinde geçen bir trajedi: Binnaz. Şöhretin büyük kapısından onunla girdim. Şehir tiyatrosunun ışıklı kapısından onunla girdim. Edebiyat tarihinin dar kapısından onunla girdim. Ben ona yirmi yaşımın dört, beş ayını vermiştim. O bana, sanat dünyasında kimliğimi verdi. Akbaba'yı çıkardık Orhan Seyfi ile. Sonra kötü günler geldi. Harf İnkılabı, o zaman için büyük başarı sayılan on sekiz bin okuyucumuzun on beş binini almıştı elimden. O geçti, Serbest Fırka çıktı karşıma. CHP'nin daha o yıllarda başlayan bugünkü kaderine Akbaba'yı kurban ettim. Bir acı komediyi hiç unutamam: Zarara dayanamamak yüzünden kapalı kaldığımız bir yılın kazanç vergisini istemişlerdi benden. Sonra 1946'da Ordu'dan milletvekili seçildim. Daha doğrusu Çankaya'dan… Sahiden mebusluk ettim dört yıl. Bunun bir mutlu hatırasını yazmadan duramayacağım. Guraba Hastanesinin üçüncü iç hastalıkları kliniğinde elektrokardiyografımı yaptırmıştı Profesör Ekrem Şerif Egeli. Bana sıcak bir yakınlık gösteren genç asistana teşekkürle elimi uzatınca gözlerinde neredeyse iki damla olacak bir sevinçle: - Asıl ben size teşekkür ederim, dedi. Eğer siz olmasaydınız Ordu Lisesi olmayacaktı. Ordu lisesi olmasaydı ben doktor olmayacaktım. 1950 seçimlerinde meydan meydan şehirde, köyde nutuklar çekerek oy çoğunluğunu sağlamıştık listemizde. Ama artık usanç vermişti bu seçmen efendilerimize dalkavukluk... Her oy sahibi vatandaş, sizi kendi özel vekili sayıyordu. Bakanlık bakanlık koşturmak için. Bu bıkkınlıkla more baştan dedim ve geldim Bizim Yokuş'a. Artık ölmek vardı, dönmek yoktu. Bu 'yeni baştan'ın üstünden on dört yıl geçmiştir, okurlarımın sevgisi arta arta... Başarımızın iki sebebi var: İşimizi hem biliyoruz, hem seviyoruz. Gece baş ucumda mutlaka not defterimle kalem vardır. Sabahın dokuzunda evden çıkarım. Cumartesileri bile... Aşk acaba bulaşıcı mıdır dersiniz. Akbaba'da herkes işin sever. Kusurlarım mı? Eskiden çabuk kızardım, çok kızardım. Şimdi sağlığım böyle gençlik gösterilerine izin vermiyor. Ama hâlâ her yazının üstünde kalem oynatmaktan vazgeçmedim. Hâlâ her karikatür benim elimden gider klişeciye. Hala sayfalar şekillenirken masa başında ayaktayım. Hâlâ makineden çıkan ilk prova benim gözümden geçer. Ve hâlâ faturaların rakamlarını dikkatle didiklerim. Benimle dargın olanlar var. Ben mi? Kimseyle dargın değilim. Üşeniyorum darılmaya… Haa, yirmi yaşın o beni odalara kapayan şiir sevdası mı ne oldu? Haydi kusurumu affedin de bizim nesle yakışmayan bir yeni kuşak ağzı ile cevap vereyim: Boşver! Şair dostum Feyzi Halıcı'nın çıkardığı bir antolojiye yazdığım ön sözünde şu satırlar vardı: Güzel resim, güzeldir. Salonunuzun duvarına asarsınız. Görenler beğenir. Güzel musiki güzeldir. Piyanonun tuşlarından, kemanın tellerinden uçan sesler insana insan olmanın mutluluğunu tattırır. Ama güzel bir şiir, güzel değildir. Şiirin çok güzeli güzeldir ancak! Hırs, haset… Öyle duyguların kırıntısını bulamazsınız içimde. Parmaklarım arasındaki şu kalemi elmas, zümrüt kakmalı som altın hükümdar asasına değişmem! Sevmediklerim mi? Yalnızlığı sevmem. Dağda, denizde tek başıma tabiat güzellikleri ile baş başa kalmak çıldırtır beni. İnsan isterim, dost isterim. Konuşacak insan, konuşacak dost… Ya sevdiklerim? Güzeli severim. Güzel bir seccadeyi, güzel bir vazoyu, güzel bir kitabı, güzel bir aynayı… Güzel bir kuş kadar güzel bir sıpaya da okşayan gözlerle bakarım. Güzel elbise, güzel gömlek, güzel çorap… Güzel sanatlar mı? Adı üstünde hepsi güzel ama musiki, resimden de şiirden de güzeldir benim için. Bazı geceler bir solo keman, bir piyano yakalarım radyoda. İçim anlatılmaz bir hazla dolar. Başka mı? Yazıdan anladığım ölçüde yemekten, içmekten de anlarım doğrusu. Ama çoktan geçti o tabakları saymadığım günler. Artık: Aheste çek kürekleri mehtap uyanmasın! (Bizim Yokuş / Yusuf Ziya Ortaç)