Arama
Fıkıh alimi şair Nevizade Atai
Nevizade Atai, on yedinci yüzyıl divan edebiyatı şairi, tarihçi ve Hanefi mezhebi fıkıh alimiydi. Tanınmış bir aileden gelen Atai, hamse sahibi en önemli mesnevi şairlerinden. Şair, yaşamı boyunca müderrislikten kadılığa kadar pek çok görevde bulundu. Aynı zamanda tasavvufi bir kişiliğe sahip olan Atai, değişik konularda manzum ve mensur pek çok eser verdi. Peki, eserlerinde yerli unsurlar kullanarak mesnevideki İran geleneğini yıkmaya çalışan Nevizade Atai kimdi, nasıl bir tahsil gördü ve en meşhur şiirleri hangisiydi? İşte hayatına ve eserlerine dair ayrıntılarla Nevizade Atai...
HAMSE
Nizami'yi örnek alarak yazdığı eseridir. Bilinen konulu mesnevilerden ziyade pek kullanılmamış konulara yönelmiştir. Hamsesini oluşturan mesnevilerinde mahalli unsurları kullanmaya çalışmış, Farisilerin mesnevide hala önde olduklarına dair tartışmalardan sonra mesnevide İranlı şairlerin üstün olduklarına dair kanıları ortadan kaldırmak için bu hamseyi yazmaya koyulduğunu ifade etmiştir. Hamsesinin sadece İstanbul kütüphanelerinde kırktan fazla nüshası vardır.
1) Alemnüma (Saki-name): En sevilen mesnevisidir. Sadece İstanbul'da kırktan fazla nüshası bulunmuştur. Nizami'nin Mahzen'ül Esrar adlı mesnevisine nazire olarak yazılmıştır. 3200 beyitten oluşur.
2) Nefhatü'l Ezhar: Dini ahlaki öğretici bir eserdir. Arasına bazı küçük hikâyeler de serpiştirilmiştir.
3) Sohbet-ül-Ebkar: 3450 beyittir. Kırk sohbet halinde düzenlenmiştir. 28. sohbette Nasrettin Hoca Hikayeleri bulunur.
4) Heft Han: 2784 beyitlik bir eserdir. Hamsenin en tanınmış eseridir. İstanbul'da bir periye aşık olan bir maşuğun derdini hafifletmek amacıyla dostları tarafından teselli maksatlı anlatılan yedi ayrı hikayeden oluşur. Eseri Prof. Turgut Karacan günümüz Türkçesine çevirmiştir.
5) Hilyetü'l-Efkar: Adında beş eseri vardır ve bunlar bir hamse meydana getirirler. Bu kayıp eseri A. Sırrı Levent bulmuş sonradan başka nüshaları da ortaya çıkmıştır. Bu mesnevide Hüsrev ü Şirin'in konu edildiği söylenmektedir.
Alaylı bir dille kaleme alınmış nazım türüdür. Kaba şakalara, taşlamalara ve sövgülere de yer verilebilen Divan edebiyatında Nefi'nin meşhur olduğu hicivlerle benzerlikler gösteren bir şiir türü olan Hezeliyat adlı tür ile hiciv türünün her ikisinde de alay ve yergi söz konusudur. Nevizade Atai'nin Bahayi-i Küfri adlı eseri divan edebiyatımız açısından hezeliyat türünde önemli bir eserdir.
Bu eserlerinden başka yarım kalmış bir siyer kitabı ile mektuplarından oluşan Münşeat adlı bir eseri daha vardır.
Kaçup gamdan diyar-ı aşk sergerdanıyuz cânâ,
Anınçün her gice bir tekyenin mihmanıyuz cana.
Gamdan kaçıp aşk diyarının serserisi olmuşuz ey can, onun için her gece bir tekkenin misafiriyiz ey can.
Dem olmaz kim dil-i nâlânımız kalmaya azürde,
Gam-ı aşkın egerçi eskiden yârânıyuz cânâ.
Ey can! Gönlümüzün kırılmadığı bir an yok, gerçi eskiden beri aşk gamının dostuyuz.
Gelenler bizden evvel bunda bulmuş alemi, biz de,
Geda-yı kûy-ı aşkız âlemin sultanıyuz cânâ.
Ey can, bizden evvel gelenler âlemi, (mutluluğu) bunda bulmuş, biz de aşk köyünün dilencisi ama âlemin sultanıyız.
Kul eylersin zarurî Ademi lûtf-ı hitabınla
Anınçün sen şehin hep bende-i fermanı- yuz cana.
Ey can, Güzel bir hitabınla insanı kul eylersin, onun için biz, sen sultanın fermanına uymuşuz.
Ne ararsın kapımda diyii cevr itme Atai'ye
Muhabbet derdinin cûyende-i dermanıyuz cânâ.
Ey can, "Ne ararsın kapım da" diye Ataî'ye eziyet etme, biz muhabbet derdinin dermanını arıyoruz.