Arama
Gül imgesinin şiirimizde geçirdiği değişimler
Geçmişten günümüze 'sevgili güldür' metaforu Türk edebiyatında muhtelif şekillerde karşımıza çıkar. Sevgili bir güldür fakat nasıl bir güldür? Bunun tanımı çağlar boyunca farklılaştı. Sevgili mis kokusu ve zarifliğiyle mi, binlerce dikeni olması mı yoksa yapraklarında güneşin görülmesi sebebiyle mi güldür? Ya da modern şiirdeki haliyle şairin zihni, ruhsal durumuna ve dünya görüşüne göre teşekkül eden bambaşka bir gül mü? Bu içerikte geçmişten günümüze "gül imgesi" ne yüklenen misyonları siz Fikriyat okurları için inceledik.
Orhan Veli ve arkadaşları 1940'lı yıllarda Türk şiirini imgeden sıyırmak ister. Bu şairler, imge ve musikiden uzak, çetrefilsiz, küçük insanın konu edildiği bir şiir anlayışını oluşturma isteklerini türlü şekillerde ifade eder. Fakat 1950'lerde modern şiirin "tekâmülü" olarak nitelendirilebilecek İkinci Yeniciler, yepyeni imaj ve imgelerle Türk şiirine farklı bir soluk getirirler. Gül imgesinin İkinci yeni şairlerinin kaleminde bambaşka biçimlerde teşekkül ettiğini görüyoruz.
Klasik şiirin en güzide mazmunlarından olan "saraylı" gül, modern şiirde, artık sokağa taşınır, indirgenir. Bunun en iyi örneğini Cemal Süreya'nın "Gül" şiirinde görürüz:
"Gülün tam ortasında ağlıyorum
Her akşam sokak ortasında öldükçe
Önümü arkamı bilmiyorum
Azaldığını duyup duyup karanlıkta
Beni ayakta tutan gözlerinin
…
Gülü alıyorum yüzüme sürüyorum
Her nasılsa sokağa düşmüş
Kolumu kanadımı kırıyorum
Bir kan oluyor bir kıyamet bir çalgı
Ve zurnanın ucunda yepyeni bir çingene"
Cemal Süreya
Farklı bir gül imgesiyle karşılaştığımız bir diğer şiir ise Edip Cansever'in "Gül Kokuyorsun" şiiridir.
"Gül kokuyorsun bir de
amansız, acımasız kokuyorsun
gittikçe daha keskin kokuyorsun, daha yoğun
dayanılmaz birşey oluyorsun, biliyorsun
hırçın hırçın, pembe pembe
öfkeli öfkeli gül
gül kokuyorsun nefes nefese"
Edip Cansever
Klasik şiirin gül imgesi Edip Cansever'in şiirinde tamamen alaşağı edilir. Geleneksel şiirde ve kültürde misk kokusuyla nam salan gül, bu şiirde gördüğümüz üzere insana rahatlık veren hoş kokusuyla değil, "aman, acımasız ve keskin" koku vasıfları yüklenerek karşımıza çıkar. Aynı zamanda zarafetin, naifliğin, endamın simgesi olması nedeniyle sevgiliyi tasvir ederken kullanılan bu şiirde gül artık "hırçın hırçın, öfkeli öfkeli"dir.
"Gelin gülle başlayalım atalara uyarak
Baharı koklayarak girelim kelimeler ülkesine"
Sezai Karakoç, pek çok açıdan gelenekteki gül tasavvurunu şiirlerine taşıdığı gül imgesi izinde modern şiire yepyeni açılımlar getirdi.
Gül imgesi, Mona Roza'da geleneksel şiir kültüründen gelen unsurların, modern şiirin imkânlarıyla bütünleştirildiği bambaşka bir söylemle karşımıza çıkar. Mona Roza, çoğunlukla arka planındaki aşk öyküsüyle bilinse de Sezai Karakoç bu şiirin yazılış amacını şu sözleriyle açıklar:
"Orhan Veli akımı bir sel gibi edebiyatımızı kaplamış. Okul kitaplarından henüz Yahya Kemal'in saltanatı devam ediyorduysa da piyasayı Orhan Veliciler istila etmeye başlamıştı. Yaşlılar edebiyat fakültesi profesörleri makalelerinde Yahya Kemal'den bahsediyorlardı ama dergilerde gençler Orhan Veli ve arkadaşlarının açtığı çığırdan giderek tüm geleneksel şiir değerleriyle ilişkilerini kesmiş bulunuyorlardı. Şairanelik hor görülüyordu. Edebiyatımızın 'gül' 'bülbül' gibi mazmunları alay konusuydu. Bütün değerler yere serilmiş gibi gözüküyordu. Kadın; 'tak takıştır sür sürüştür muhallebiciye gel piyasa vakti' çerçevesinde algılanıyordu. Ben hecede ısrar ediyordum. Gül kavramını yeniden diriltmenin gereğini düşünüyordum hep. Monna Rosa (Mona Roza) böyle doğdu. Modern bir Leyla ile Mecnun denemesiydi bu. Bir gencin dilinden anlatılış şeklinde başladı şiir.'Rosa' bilindiği gibi 'gül' demekti. Böylece aşağılanan 'gül' kavramını yeniden gündeme getirmek istedim. Aslında gül mazmunu ve modern anlamda 'Leyla ile Mecnun' hikayesi şiirimize tekrar bu şiirle girdi denebilir."
"Mona Roza, siyah güller, ak güller
Geyvenin gülleri ve beyaz yatak
Kanadi kirik kus merhamet ister
Ah, senin yüzünden kana batacak
Mona Roza siyah güller, ak güller"
Sezai Karakoç'un geleneksel şiirde olduğu gibi gül imgesiyle sembolize ettiği en önemli şahıs Hz. Muhammed'dir. Bu geleneksel imge, Karakoç'un şiirinde aynı zamanda dini bir imgeye dönüşür. Gelenekten gelen dini unsurlar Karakoç'un şiirinde yalnızca bir motif veya imge olarak değil, yaşayan ve yaşatılmak istenen bir değer olarak sunulur. Şairin "Gül Muştusu" isimli şiiri buna örnektir:
"Gül gelecek,
Kıyamet demek gülün geri gelişi demek
Gül, Peygamber muştusu, Peygamber sesi"
Şair, çağdaş bir mesnevi örneği sayılabilecek Gül Muştusu şiirinde, "diriliş" fikrinin gül imgesi ile birlikte Peygamberimizden gelecek yardımla gerçekleşebileceğini gösterir bize. Şairin arzuladığı, bir gül mevsimi; yani diriliştir. Bu gül mevsiminin gelebilmesine yardımcı olacak kişi ise güle dair tüm vasıfları yüklenen Peygamber Efendimizdir:
"Yetiş Peygamber imdadı yetiş
Yetiş Allah'ın izniyle
Yetiştir erlerini
Diriliş bayraklarını taşıyan
Şehit gömleklerini peşin giymiş
Ateşten, sudan geçer gibi geçen
Allah önünde her varı yok gören
Dağların üstünde erip
Kentlere şafak gibi ağan
Küçük askerlerini
Gül diksinler diye yeni topraklarına
İnsanın ta gönlüne
Yetiştir erenlerini
Allah'ım
Amin"