Arama
Mantıku’t Tayr nedir? Mantıku’t Tayr’ın konusu
Mantıku't Tayr, 12'nci yüzyılda yaşayan İran'ın ünlü mutasavvıf ve şairi Feridüddin Attar'ın kaleme aldığı bir tasavvuf mesnevisidir. İslam klasikleri arasında sayılan Mantıku't Tayr, kavram olarak Kur'an-ı Kerim'de de geçer. Mantıku't Tayr'da yer alan mantık kelimesi "söylemek, konuşmak, lisân-ı hâl ile anlatmak"; tayr ise "kuş" anlamında kullanılmıştır. Mantıku't Tayr, otuz kuşun Simurg'a yaptığı yolculuk üzerinden "vahdet-i vücud" inancını anlatır. Feridüddin Attar'ın yazdığı eşsiz eser Mantıku't Tayr, başta Mevlana'nın kaleme aldığı Mesnevi olmak üzere pek çok esere esin kaynağı olmuştur. Peki, Mantıku't Tayr nedir? Mantıku't Tayr'ın konusu…
🔸 Hüdhüd her birinin soru ve itirazlarına cevaplar verir; önlerinde "talep, aşk, mârifet, istiğna, tevhid, hayret, fakru fenâ" denilen yedi vadinin bulunduğunu, bunları geçince padişahları olan Sîmurg'a ulaşacaklarını anlatır.
🔸 Tekrar yola koyulan kuşlardan sadece otuzu hasta ve yorgun durumda bu vadileri aşıp yüce bir dergâhın önüne ulaşır. Burada bir postacı gelip onların Sîmurg'u sorduklarını anlayınca önlerine birer kâğıt parçası koyarak okumalarını söyler. Kâğıtları okuyan kuşlar bütün yaptıklarının yazılı olduğunu görüp şaşırırlar.
🔸 Bu sırada Sîmurg da tecelli eder. Fakat gördükleri Sîmurg kendilerinden başka bir varlık değildir. Sîmurg'da kendilerini, kendilerinde Sîmurg'u görüp hayretler içinde kalırlar. Bu arada bir ses duyulur: "Siz buraya otuz kuş geldiniz, otuz kuş göründünüz; daha fazla veya daha eksik gelseydiniz yine o kadar görünürdünüz; burası bir aynadır."
🔸 Neticede hepsi Sîmurg'da fâni olur, artık ne yol ne yolcu ne de kılavuz vardır. Gölge güneşte kaybolur. Menzil-i maksûda vâsıl olan otuz kuş aradıkları Sîmurg'un kendileri olduğunu anlar.
🔸 Feridüddin Attâr, Mantıku't-Tayr'da vahdet-i vücûd inancını anlatmıştır. Buna göre var olan sadece vücûd-ı mutlaktır. Bütün kudret O'ndadır. İnsanın kâinatta varlık halinde gördükleri, vücûd-ı mutlakın bir ayna hükmünde olan adem-i mutlakla karşılaşmasından doğan çeşitli görünüşlerden ibarettir.
🔸 Allah çeşitli şekillerde tecelli ettiğinden bütün eşya ve yaratıklar bir varlığa sahip gibi görünür. Aslında bu görünen şeylerin gerçek varlığı yoktur.
🔸 Feridüddin Attâr eserinde bu inancı kuşların dilinden temsilî bir tarzda hikâye etmiş, hüdhüd ile çeşitli kuşlar arasında geçen konuşmalar aracılığı ile tasavvufî düşüncelerini açıklamıştır. Şair, hüdhüdün ağzından kuşların soru ve itirazlarına cevap verirken konuya uygun düşen başka hikâyeler de anlatır.
🔸 Birçoğu Tezkiretü'l Evliyâ adlı eserinde geçen bu hikâyeler arasında fikrî bir bağlantı vardır. Mantıku't-Tayr'daki hikâyeler, birkaçı dışında genelde kısa olup bazen üç beş beyitte sona erer, ardından gelen beyitler hikâye münasebetiyle Attâr'ın aktardığı fikirlerdir. Onun anlattıkları o kadar beğenilmiştir ki Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî de bazılarını alıp aynı vezinde yazdığı Mes̱nevî'sinde işlemiştir.
🔸 Mantıku't-Tayr'ın önemli bir yanı da şairin Hulefâ-yi Râşidîn'i methedip onlar arasında fark gözetmediğini söylemesi ve halife seçiminde Hz. Ali'nin yanında yer almayan sahabenin haklı sayıldığını belirterek bu gibi işlerle uğraşmanın gereksiz olduğunu açıklamasıdır.
🔸 Bu konuda taassup gösterenleri kınayarak Sünnî-Şiî mücadelesinin tamamıyla taassuptan doğma abes bir şey olduğunu ifade eder.