Arama
“Müptela-yı gama” sorulması gereken en uzun gece: ‘şeb-i yelda’
Farsça, "yılın en uzun gecesi" anlamına gelen 'şeb-i yelda', 21 Aralık'ı 22 Aralık'a bağlayan gecedir. Bu gece, kısa günlerin biteceğinin habercisi olması bakımından İran'da yüzyıllar boyunca kutlanmıştır. Şeb-i yelda, zaman kavramının aşıklar için çok önemli olduğu klasik şiirde de ayrıca yerini alır. Aşıklar için bir ıstırap haline gelen gecelerin, bu en uzun gece olan 'şeb-i yelda'da nasıl bir hal aldığını divan şiirindeki beyitler üzerinden şerhleriyle birlikte inceledik.
"Gîsûsun anup silsile-i hicri uzatma
Sîmîn-beri subh-ı şeb-i yeldâ mı değildir"
Şeyh Galip
Gîsû: Saç
Silsile-i hicr: Ayrılık zinciri
Sîmîn-ber: Gümüş sine, göğüs
Subh: Sabah
Sevgilinin saçları ayrılık geceleri kadar uzun olsa da, onun göğsü en uzun gece olan şeb-i yeldanın sabahı gibi aydınlık değil midir?
Sevgilinin saçı bu beyitte de en uzun gece olan şeb-i yelda ile bağdaştırılır. Sevgilinin sinesi ise en uzun gecenin sabahında gelen aydınlık kadar aydınlıktır.
"Gerçi kim gâyet uzun dirler kıyâmet rûzını
Çok uzun andan şeb-i yeldâ-yı hicrânuñ senüñ"
Muhyî
Rûz: Gün
Hicrân: Ayrılık
Kıyamet gününe uzun derler ama senin yokluğundaki şeb-i yelda (en uzun gece), bana kıyamet gününden daha uzun gelir.
İslam inancına göre, kıyamet günü en uzun sürecek günlerden biridir. "İnsanların hesap için alemlerin Rabbi Allah'ın huzurunda bekledikleri elli bin seneden oluşan bir günün yarısı olan zaman mü'minler için; güneşin batıya iyice yaklaşmasından batmasına kadar geçen vakit gibi kısa ve kolay olur." (Terğib ve Terhib 7/103, Ebu Ya'la, İbni Hibban) Şair, bu beyitte sevgiliden uzak kaldığı şeb-i yelda gecesinin, ona kıyamet gününden daha uzun geleceğini belirtir. Kıyamet günü ile sevgiliden uzak kaldığı şeb-i yelda gecesini bağdaştırır.
"'Şeb-i yelda'da uzar fecre kadar kıssa-i aşk
Ta ki Mecnun bitirir nutkunu Leyla söyler."
Yahya Kemal
Aşk kıssası şeb-i yeldada Mecnun sözünü bitirip Leyla söyleyene kadar, fecre değin uzar.
Divan şiiri geleneği ile yazan Yahya Kemal de şeb-i yelda mazmununu bu şiirinde kullanır. Şair, bu beyitinde şeb-i yeldada aşk kıssasının fecre yani şafak sökene kadar süreceğini ifade eder. Bu uzun gecede aşk kıssasının baş kahramanları; Leyla ve Mecnun fecre kadar konuşur, biri sözünü bitirdiği vakit, diğeri başlar. Yahya Kemal, şeb-i yeldada ayrılığı değil, sevgili ile söyleşmeyi bağdaştırmıştır.
Alıntıladığımız beyitlerden görüldüğü üzere, şeb-i yelda klasik şiirde ekseriyetle uzunluğu, ayrılık sebebiyle geçirilen zor geceyi, sevgilinin saçlarını, karanlığı simgeler