Arama
Osmanlı toplum hayatı şiirlere nasıl yansıdı?
Bir medeniyetin yansıması olan klasik şiirimize yönelik özellikle de Cumhuriyet'ten sonra yaftamalarda bulunuldu. Halktan bağını koparmış hatta kapalı bir kutu olarak atfedildi. Harf inkılabıyla da yeni nesillere geçmişin kapısı kapatıldı. Bu durum örümceklerin yuva yaptığı raflarda kitapların kapanıp kalmasından başka bir şeye yaramayacaktı. Aksine bu şiirler toplum hayatıyla ilgili pek çok ayrıntıyı barındırıyor. İşte sizler için Osmanlı toplum hayatından beyitlere yansıyan örnekleri derledik.
Menekşe (benefşe) duvar kenarlarında, gül ve diğer çiçeklerin dibinde, boynu eğik duruşuyla secdeye varmış bir hâlde tasvir edilirdi. Bazen de başını dizlerinin arasına almış birine benzetilirdi. Reyhan ise kokusu, rengi ve eskiden sümbül demetlerinin bağlanmasında kullanıldığı için sevgilinin saçlarıyla birlikte anılırdı.
Menekşe ile reyhan arasındaki ilgi aşağıdaki beyitte bir top menekşe reyhanla bağlanırken görülür. Reyhancı aynı zamanda çiçekçi anlamına da gelir.
Hüsn bâgını temâşâya varan 'uşşâka
Saçı reyhâncısı bir tôp benefşe dikiler
(İshak Çelebi)
"Güzellik bağını seyretmeye gelen âşıklara reyhancı saçı bir demet menekşe getirir."
Hüsn: Güzellik
Temâşâ: hoşlanarak seyretme, görülmeye değer şey, seyredilecek görünüm.
Uşşâk: Âşıklar
Mevlevîlikte geceleri giyilen ve boyu kısa, kalıpsız olan bir sikke çeşididir. Mevlevî adap ve erkânı gereği başa giyilen sikke, uyku dışında hiçbir zaman çıkarılamazdı. Gece yatarken ise sikke özenle çıkarılır, kenarı öpülerek iskemleye konurdu. Sonra da şeb-külâh giyilirdi.
Şeb-külâhlar dövme yünden tek katlı ve yekpare imal edilip daha çok bal renginde veya beyaz olurlardı.
Hevâdan eyle güzer gitme hâneden ey şem'
O düzd her gice haylice şeb-külâh kapar
(Âsaf)
"Ey mum! Esintiden sakın/isteğinden vazgeç evden gitme; o hırsız her gece epeyce gecelik külâh kapar."
Esen rüzgârın kafalardaki gecelik külâhları savurması gibi bir manzarayla çok karşılaşıldığı bu beyitten anlaşılır. Günümüzde de kullanılan külâh kapmak deyimi de fırsattan istifade etmek, dalavere ile emeline kavuşmak, göz açıklığı yapmak anlamlarına gelir.