Arama
Osmanlı toplum hayatı şiirlere nasıl yansıdı?
Bir medeniyetin yansıması olan klasik şiirimize yönelik özellikle de Cumhuriyet'ten sonra yaftamalarda bulunuldu. Halktan bağını koparmış hatta kapalı bir kutu olarak atfedildi. Harf inkılabıyla da yeni nesillere geçmişin kapısı kapatıldı. Bu durum örümceklerin yuva yaptığı raflarda kitapların kapanıp kalmasından başka bir şeye yaramayacaktı. Aksine bu şiirler toplum hayatıyla ilgili pek çok ayrıntıyı barındırıyor. İşte sizler için Osmanlı toplum hayatından beyitlere yansıyan örnekleri derledik.
Mevlevîlikte geceleri giyilen ve boyu kısa, kalıpsız olan bir sikke çeşididir. Mevlevî adap ve erkânı gereği başa giyilen sikke, uyku dışında hiçbir zaman çıkarılamazdı. Gece yatarken ise sikke özenle çıkarılır, kenarı öpülerek iskemleye konurdu. Sonra da şeb-külâh giyilirdi.
Şeb-külâhlar dövme yünden tek katlı ve yekpare imal edilip daha çok bal renginde veya beyaz olurlardı.
Hevâdan eyle güzer gitme hâneden ey şem'
O düzd her gice haylice şeb-külâh kapar
(Âsaf)
"Ey mum! Esintiden sakın/isteğinden vazgeç evden gitme; o hırsız her gece epeyce gecelik külâh kapar."
Esen rüzgârın kafalardaki gecelik külâhları savurması gibi bir manzarayla çok karşılaşıldığı bu beyitten anlaşılır. Günümüzde de kullanılan külâh kapmak deyimi de fırsattan istifade etmek, dalavere ile emeline kavuşmak, göz açıklığı yapmak anlamlarına gelir.
Arapça bir isim olan 'ankebût'un Türkçe karşılığı örümcektir.Farsça bir isim olan 'peşşe'nin Türkçe karşılığı ise sivrisinektir.
Klasik şiirde örümcek ile sivrisineği bir araya getiren ise bir doğa olayıdır. Doğal hayat ve sosyal çevrede sivrisineklerin takılıp kaldığı örümcek ağlarına sıkça rastlanır. Örümcekler özellikle de sineklerin çokça uçuştuğu lamba gibi aydınlatma araçlarının bulunduğu yerlere ağlarını örer sonra da avlarını beklemek üzere saklanırlar. Sinek ve sivrisineklerin ağlara yakalanması gibi bir doğa olayı yeni imajlar için şairlere her zaman ilham kaynağı olmuştur.
Gitdi görünmez oldı yine 'ankebût-ı mihr
Çün zâhir oldı peşşe gibi bî-şümâr berf
"Güneş örümceği gitti, yine görünmez oldu. Çünkü sivrisinek gibi sayısız kar taneciği ortaya çıktı."
Beyitte kar yağarken güneşin kaybolması gibi bir tabiat olayı yine tabiatta karşılaşılan bir olay olan sinekleri gören örümceğin ortadan kaybolmasına benzetilir. Şair beyitte güneş örümceğinin ortadan kaybolmasının nedenini sayısız sivrisinek gibi kar tanelerinin ortaya çıkmasına bağlar. Güneş de yağan karın ardından saklandığı yerden çıkan örümcek gibi ortaya çıkacak ve hükmünü yerdeki kara gösterecektir.