Arama
Şehir hayatı divan şiirinde nasıl yer aldı?
Edebi eserler de diğer sanat eserlerinde olduğu gibi şehir hayatına dair izler taşır. Bu izlerin en canlı biçimde görüldüğü alanlardan biri de divan şiiridir. Şehirdeki kültür ve medeniyet ile yoğrulan divan edebiyatçılarının kaleminde "şehir" kavramı ve hayatı nasıl yer almıştır? Sosyal hayata dair hangi ipuçlarıyla divan şairinin beyitlerindeki şehir bize nasıl göz kırpar? İşte örnek beyitler üzerinden divan şairinin şehri...
"Olmasa bir asker el-hasıl mui'-i şehriyar
Şehr olur viran gelür hal-i re'ayaya halel"
Şeyh Galib
Eğer bir asker ülkenin yöneticisine itaat etmezse, şehirler yıkıma uğrar; ülke vatandaşlarının hali perişan olur.
Şeyh Galib bu beyitinde sosyal bir gerçeğe işaret etmektedir. Ülkelerin güvenliğini koruyan askerlerin itaatten çıkıp isyana sürüklenmelerinin şehirleri yıkıma uğratacağına işaret etmiştir.
Medeniyetin şehirleşme ile birlikte temeli atılır. Nevizade Atayi ise şehirleşmeyi beyitinde şu şekilde açıklar:
"Olalı şehr-i Medeni vatanı
Oldı bi'ta-b' her insan medeni"
Medine şehri vatan olduktan sonra her insan kendiliğinden medeni oldu.
Klasik edebiyatımız şehir kültürünün etkisi ile gelişmiştir. Genel itibarıyla klasik edebiyat metinlerinin muhatabı şehirler ve şehirlilerdir.
"Tutuşdı mı bu gice şehr-i gülşen ey bülbül
Nedür menare-i şah üzre bang ü efganun"
Nev'i
Ey bülbül! Yoksa bu gece gül bahçesi şehri mi tutuştu? Bu gül dalı minaresi üzerindeki feryat ve figanın neyin nesidir?
Bu beyitte yine şehir hayatındaki bir sosyal gerçeklikten bahsedilir. Ahşap mimarisi sebebiyle tarih boyunca defalarca yangına uğrayan İstanbul'da bu felaketin haber edilmesinin en güzel yolu minare şerefelerinden yüksek sesle yangın alarmı vermekti. Şair de gül bahçesini tutuşan şehre benzetmiştir.
"Hasret-i ebrun ile bir ay imiş bimar imiş
Görevarduk dün hilali halk-ı şehr-i ile temam"
Emri
Ey sevgili! Dün bütün şehir halkı ile birlikte görüverdik ki ay, senin kaşının hasreti ile bir aydır hasta imiş.
Beyitte bütün insanlar tarafından Ramazan ve bayram hilalinin görülmeye çalışılması uygulamasına telmihte bulunmaktadır. Aynı zamanda hilalin bir ay görünmemesi sevgilinin kaşlarının hasretine bağlandığı için beyitte hüsnütalil sanatının güzel bir örneği uygulanmıştır.
"Şaşa'a sanma ki hurşid ok alupdur eline
Şehr-i hüsn içre yüzün gördi müselman oldı"
Emri
Ey sevgili! Güneşten çıkan ışığı huzme sanma! Güneş güzellik şehrinde senin yüzünü gördü de eline ok alarak Müslüman oldu.
Divan şiiri kendisine vücut veren çok dilli, çok dinli, çok etnik unsurlu ve milyonlarca kilometre karelik geniş bir coğrafya ile binlerce yıllık kültürel birikimi oldukça renkli tezahürlerini yansıtmaktadır. Bu ilginç yansımalardan biri de Hıristiyanlıktan ayrılıp İslam'a giren bir kişinin Müslümanlığa geçiş töreni esnasında eline bir ok verilmesi uygulamasıdır. Şairler kelime-i şehadetin söylenmesi sırasında parmağın havaya doğru kaldırılmasına da bir telmihte bulunur.