Arama
Yabancı kelimelere Türkçe karşılıklar bulmak için kurulan ilk cemiyet
Medeniyetlerin yaşadığı toplumsal ve kültürel değişimler; Heidegger'in "varlığın evi" olarak tanımladığı dilden elbette bağımsız gelişmemiştir. Tanzimat'a kadar gerek ilim gerekse edebiyat dili olarak Arapça ve Farsçayı baz alan Osmanlı, yenileşme hareketleriyle beraber yönünü Batı'ya çevirmiş, felsefe ve sanat anlamında da yeni bir terminolojiye sahip olmuştur. Bilhassa Türkçeden kopmadan modern felsefedeki terimlerin karşılığını bulmaya çalışan Osmanlı aydınları, bu sorunu çözüme kavuşturmak için Istılahat-ı İlmiyye Encümeni'ni kurmuşlardır. Peki, bu encümen ilim dünyasına ne tür katkılar sağlamıştır?
📌Bilimsel kimlikte bir cemiyet olan "lstılahât-ı İlmiyye Encümeni faaliyetlerini Darü'l-Fünun Kütüphanesi'nde sürdürdü. Bir yıl faaliyet gösterebilen cemiyet, fihrist niteliğinde üç adet kitap yayımlamıştır:
1. Istılâhât-ı İlmiyye Encümeni Tarafından Kamûs-ı Felsefede Münderic Kelimat ve Ta'birat İçin Vaz' ve Tedvîni Tensîb Olunan Istılâhat Mecmuası
📌Eser, Alfabetik olarak düzenlenmiştir. 1132 adet Fransızca kelimenin Türkçe karşılığı verilmiştir. Felsefe terimlerine yöneliktir.
2. Istılâhât-ı İlmiyye Encümeni Tarafından Sanâyî-i Nefîsede Mevcud Kelimat ve Ta'birat İçin Vaz' ve Tedvîni Tensîb Olunan Istılâhat Mecmuası
📌Celal Esat tarafından hazırlanmıştır. Plastik sanatlara ait olan 1004 terimin Türkçe karşılığı verilmiştir.
Kamûs-ı Istılâhât-ı İlmiyye
📌İlk iki kitaba göre daha kapsamlı olan üçüncü kitapta pek çok ilmin terimlerine yer verilmiştir. 210 sayfalık bir mecmuadır.
📌Topluluk arasında birtakım dil tartışmaları yaşanmıştır. Bu durum cemiyet içinde farklı görüş alanlarından aydınlar olmasından ileri gelmektedir.
➡Üyeler arasında Ağaoğlu Ahmet, Ziya Gökalp ve Fuat Köprülü gibi Türkçüler ve "Yeni Lisâncılar" bulunmakla beraber, Arapça karşılıklar bulmak isteyen aydınların sayısı çoğunluğu teşkil etmesi, bu dilin galip gelmesine sebep olmuştur.
📌Bu konu ekseninde Rıza Tevfik'in görüşleri önem arz ediyordu. Rıza Tevfik'e göre ilim ve felsefe dilinin gelişmemesi, felsefenin ihmal edilmesi sebebiyleydi.
📌Felsefenin ihmal edildiği konusuna encümen üyelerinden Ahmed Naim de değiniyordu. Rıza Tevfik, medeniyetimizin felsefeye gereken önemi vermediğini düşünürken Türkçenin şiir ve edebiyata elverişli bir tür olduğunu fakat "fen-felsefe dili" için Arapçanın daha uygun olduğunu savunuyordu. Bu görüşünden de hareketle Türkçenin dünya dilleri içinde ikinci derecede bir dil olduğunu düşünüyordu.
➡Felsefi terimlere Arapça karşılıklar vermenin daha uygun olduğunu savunan Rıza Tevfik, Arapça gibi zengin bir dilin dahi ilk Yunan klasiği tercümelerinde Yunancadan ıstılahlar aldığını söylüyordu. Bu sebeple Türkçenin felsefi ve fenni eserlerde Arapça ıstılahlar almasını doğru buluyordu. İhtiyaçları olan terim karşılıklarının Arapçada bulunduğunu ifade ediyordu.
📌Büyük ideal ve düşüncelerle çalışmalarına başlayan topluluğun varlığı uzun sürmedi. Birinci Dünya Savaşı'nın patlak vermesi sonucunda ülkede siyasi ve ekonomik dengelerin bozulması, encümen üyeleri arasında birtakım görüş ayrılıklarının ortaya çıkması, cemiyetin bir yıl sonra dağılmasına sebep oldu.
ENCÜMEN HEDEFLEDİKLERİ BAŞARIYI YAKALAYABİLDİ Mİ?
📌Bu eserlerdeki terimlerin birçoğu Arapçadan türetildi bu anlamda encümenin amacı ile tam manasıyla bir paralellik gösterdipş söylenemez. Bunun yanında eserlerdeki yer alan maddelerin dil özelliklerine bakıldığında devri için dahi çok ağır bir üslup ve dil kullanıldığı görülür.
📌Güzel sanatlar için hazırlanmış son eserde ise daha sade bir üslup karşımıza çıkar.
Türkçeden kopmadan modern felsefedeki terimlerin karşılığını bulmaya çalışan #Osmanlı aydınları, bu sorunu çözüme kavuşturmak için Istılahat-ı İlmiyye Encümeni'ni kurdular. https://t.co/O1gMqXztb3
— Fikriyat (@fikriyatcom) January 30, 2021