Arama
Orhan Veli ve arkadaşları edebiyatta neyi yıkmak istedi?
Orhan Veli ve arkadaşları Melih Cevdet Anday ile Oktay Rıfat, radikal çıkışlarıyla 1941 yılında yayımladıkları "Garip" isimli ortak kitabın ardından Türk edebiyatında büyük etki uyandırdılar. Geçmişten günümüze halen etkileri süren bu edebi hareketin içeriği nedir, oluşum süreci nasıl gerçekleşti, Garipçiler olarak adlandırılan bu güruh, Türk edebiyatında neyi yıkmak ve yeniden yapılandırmak istedi? Tüm bu soruların cevabını ve daha fazlasını siz Fikriyat okurları için inceledik.
Garip ön sözünün en dikkat çeken noktalarından biri de şiirin muhtevası kime hitap etmesi gerektiğiyle ilgili bölümdür. Orhan Veli, edebiyatın şimdiye kadar "burjuvazinin malı olmaktan, yüksek sanayi devrinin başlamasından evvel de dinin ve feodal zümrenin köleliğini yapmaktan başka hiçbir işe yaramamış olan şiirde değişmeyen taraf, müreffeh sınıfların zevkine hitap etmiş olmak şeklinde tecelli ediyor." yorumunda bulunmuştu
Fakat Orhan Okay'ın da ifade ettiği gibi, bu yorum Orhan Veli'nin fikirlerini meşrulaştırmak için ortaya attığı "zorlama" bir iddiadır. Zira Orhan Veli, kendi kültür dairesi içerisinde bir yorum yapmak yerine, Batı'nın tarihi seyrinden yola çıkarak "devşirme" bir çıkarsama yapmıştır.
Garipçiler, her türlü geleneğin yıkılması gerektiğini, şiirin yeniden bu şekilde kendini bulacağına inandılar. Düşüncelerinin onaylanması için de "Tarihin beğenerek andığı insanlar daima dönüm noktalarında bulunanlardır. Onlar bir an'aneyi yıkıp yeni bir an'ane kurarlar." diyerek geçmişteki öncü şahsiyetlerden referans sundular.
Orhan Veli "mektepsizlik"i yani kuralsızlığı savunan düşüncelerini de ayrıca dile getirdi. Bir akıma , ekole, mektebe bağlı olmanın sanatçıyı kısıtlayacağını düşündüğü için şiirde sonuna kadar kuralsızlığı savundu.
Divan şiirinin mısra-ı berceste anlayışını
Hala divan şiirinin mısra-ı berceste, yani parça güzelliğinin bir şekilde hakim olduğunu düşünen Orhan Veli, parça güzelliği yerine bütünün önemsenmesi gerektiğini ifade etti.. Aksi takdirde edebi eserin bütününün ihmal edilmiş olacağını düşündü.
Orhan Veli ve arkadaşları sanatlarda tedahüle yani iç içe geçmeye karşı itirazlarını dile getirerek bu durumun şiirde tamamen yıkılması gerektiğini düşündüler. Şiirin musiki ve resim ile olan ilişkisine kesinlikle karşı olduklarını, bunları kullanan sanatçıların ise hileye başvurduklarını söylediler. Bu düşüncelerin en büyük muhatapları ise musikiyi şiirlerinde ana tema olarak kullanan Ahmet Haşim, Yahya Kemal gibi edebiyatçılardı.
Şiirde tabiîliğe ve edaya önem veren Orhan Veli, Garip önsözündeki fikirleri ile şiirleri arasında uyuşmazlık olduğuna dair eleştirilere maruz kaldı Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi'nin Garipçiler maddesinde, "Garip'in ilk basımındaki şiirlerin, önsözdeki ilkelerle tam anlamıyla bağdaştığı, kaynaştığı söylenemez. Şairaneyi reddeden üç şair, dünyaya ya küçük çocuk duyarlığı, saflığı; ya da yetişkin fakat ancak kendi rahatına düşkün, sıradan, bön bir kimsenin basit tedirginlikleri içinde bakıyor, şaşırtmacalar yazıyorlardı. " şeklinde ifade edildi.
Orhan Veli, Yedigün dergisinin 1947 yılı Şubat ayında yayımlanan sayısında Sait Faik Faik'e verdiği röportajda, "Şimdilik vezne, kafiyeye bağlanmamak lazım. Sonra faydalanılabilir. Günün birinde vezinli kafiyeli şiire dönülecek olursa o zamanki şairler bugünkü nesillerin tecrübesinden istifade etmiş olacaktır." cümlesini kurmuştur. Orhan Veli'nin Garip önsözündeki şiir anlayışının değiştiği görüyoruz.