Arama
Orhan Veli ve arkadaşları edebiyatta neyi yıkmak istedi?
Orhan Veli ve arkadaşları Melih Cevdet Anday ile Oktay Rıfat, radikal çıkışlarıyla 1941 yılında yayımladıkları "Garip" isimli ortak kitabın ardından Türk edebiyatında büyük etki uyandırdılar. Geçmişten günümüze halen etkileri süren bu edebi hareketin içeriği nedir, oluşum süreci nasıl gerçekleşti, Garipçiler olarak adlandırılan bu güruh, Türk edebiyatında neyi yıkmak ve yeniden yapılandırmak istedi? Tüm bu soruların cevabını ve daha fazlasını siz Fikriyat okurları için inceledik.
Yeni şiir anlayışıyla şiirler yazan Orhan Veli, Melih Cevdet ve Oktay Rıfat ortak bir kitap çıkarmaya karar verirler. 17 Mayıs 1941 yılında Cahit Yamaç'ın tavsiyesiyle Garip adlı şiir kitabını çıkarırlar. Garip kitabında Orhan Veli'nin yirmi dört, Oktay Rıfat'ın yirmi bir ,bu iki şairin ortaklaşa kaleme aldıkları iki , Melih Cevdet'in ise on altı şiiri bulunur. Kitabın ön kapağında yalnızca Orhan Veli'nin ismi yazılıyken iç kapakta Melih Cevdet ve Oktay Rıfat'ın ismi vardır.
Garip adlı eserin en dikkat çekici noktalarından biri ön sözüdür. Var olan edebiyat geleneğini yıkmak üzere kurulmuş Garip önsözü, edebiyat tarihinde kırılma noktalarından biri sayılabilecek yazılardandı. Garip önsözü Orhan Veli'nin Varlık dergisinde "Şiire Dair" üst başlığıyla yayımlanan dört makalesinin ufak tefek değişikliklerle teşekkül ederek hareketin manifestosu olma özelliğini taşıdı.
Garip önsözündeki düşünceler Orhan Veliye' aittir. Yasemin Mumcu Ay'ın Türk Şiirinde Garip Hareketi çalışmasında ifade ettiğine göre, Melih Cevdet özellikle bu önsözdeki düşüncelerin bir kısmına katılmadığı için üçlü arasında bazı görüş ayrılıkları meydana gelmişti.
Orhan Okay, Poetika Dersleri çalışmasında Orhan Veli'nin Garip ön sözünde ortaya koyduğu şiir anlayışından hareketle bu metni; "pozitivist fakat negatif bir poetika" olarak tanımladı. Zira Orhan Veli, şiirin nasıl olması gerektiğinden değil, nasıl olmaması gerektiği üzerinden bir şiir anlayışı inşa etmeye çalıştı.
Garip ön sözüne göre şiir
Garip önsözü şiirle ilgili çeşitli bahisleri konu alan 9 bölümden oluşur. Birinci bölümün ilk cümlesi "Şiir, yani söz söyleme sanatı, geçmiş asırlar içinde birçok değişikliklere uğramış: en sonunda da bugünkü noktaya gelmiştir." Orhan Veli ilk etapta şiirin tanımını yapmakla başlayarak ardından en çok üzerinde durduğu nokta olan, şiirde tabiîlik yani doğallık üzerinde durdu. Tabiîleşme arzusuyla yazılan şiirlerin ise "garip" karşılandığını dile getirdi.
Vezin ve kafiye
Ön sözün ikinci bölümünde şiirde vezin, ahenk ve kafiyenin bununla beraber ahengin zorunlu olarak görülmeyip yıkılması gerektiğini söyler Garipçiler. Zira şairlere göre, dil ve anlatım "acayiplikleri" bu vezin ve kafiye kullanma zorunluluğundan ileri gelir.
Söz sanatları
Garipçilere göre, söz sanatları şiirde doğallığı bozduğu, edebiyata katkı sağlamadığı için vezin ve kafiye gibi şiirden atılmalıdır.
Garip ön sözünün en dikkat çeken noktalarından biri de şiirin muhtevası kime hitap etmesi gerektiğiyle ilgili bölümdür. Orhan Veli, edebiyatın şimdiye kadar "burjuvazinin malı olmaktan, yüksek sanayi devrinin başlamasından evvel de dinin ve feodal zümrenin köleliğini yapmaktan başka hiçbir işe yaramamış olan şiirde değişmeyen taraf, müreffeh sınıfların zevkine hitap etmiş olmak şeklinde tecelli ediyor." yorumunda bulunmuştu
Fakat Orhan Okay'ın da ifade ettiği gibi, bu yorum Orhan Veli'nin fikirlerini meşrulaştırmak için ortaya attığı "zorlama" bir iddiadır. Zira Orhan Veli, kendi kültür dairesi içerisinde bir yorum yapmak yerine, Batı'nın tarihi seyrinden yola çıkarak "devşirme" bir çıkarsama yapmıştır.