Arama
Ayet ve hadislerle İslam’da nefis muhasebesinin önemi
Nefis, insanın istek ve arzularının tamamını kapsayan bir kavram ve en büyük sınavlarından birisidir. Nefis muhasebesi ise kişinin kendisiyle yüzleşmesi ve kendisini kontrol etmesidir. Kur'an-ı Kerim'de nefis muhasebesine tabi olan toplumlar, insanlar için çıkarılan hayırlı ümmet olarak ifade edilmiş ve onların iyiliği emredip, kötülükten sakındırmaya çalıştıkları vurgulanmıştır. Nefis muhasebesi yapmak, akıl ve iradenin bir gereğidir. Peki, İslam'da nefis muhasebesinin önemi nedir?
🔸 İnsan, bütün davranışlarının sürekli olarak kontrol altında tutulduğunu bilmelidir. Hz. Peygamber (SAV) tarafından "ihsan" olarak tanımlanan bu durum, şöyle ifade edilir:
"İhsan, sanki Allah'ı görüyor gibi kulluk yapmandır. Çünkü sen O'nu görmüyorsan da, O seni muhakkak görüyor."
Müslim, İman, 1
🔸 İnsanlar gerek iyi, gerekse kötü alışkanlık ve davranışlar edinmekte birbirinden etkilenirler. Nefis muhasebesi yapanların da, bu yolda mesafe kat etmiş kişilerle birlikte bulunması, onlara olumlu katkı sağlayacaktır:
"Kim de benim zikrimden yüz çevirirse, mutlaka ona dar bir geçim vardır. Biz de onu, kıyamet gününde kör olarak hasrederiz."
Tâ-hâ, 20/124
🔸 İnsanın kendisini kusursuz görmesi nefis muhasebesinin önünde önemli bir engeldir. Kur'an'ın, "Nefislerinizi temize çıkarmayınız" Necm, 53/32 emrine aykırı davranmaya götürür.
🔸 Bu durumu Gazali'nin, "Ya nefsinle meşgul ol; veya nefsini ıslâh ettikten sonra başkasıyla meşgul olan biri ol. Sakın kendi nefsinle meşgul olup onu ıslâh etmedikçe, başkalarıyla meşgul olan tiplerden olma!" (Gazâlî, ihya, 1,182) şeklindeki tavsiyeleri, veciz bir şekilde dile getirmektedir.
Koronavirüs sebebiyle evlerimizde kalmanın bir gereklilik arz ettiği şu günlerde ilim, irfan, hikmet hazinesi, geçmişe hem de geleceğe dair bilgilerin kaynağı Kur'an'ı Kerim'den istifade edebilir; podcast kayıtlarımızla İslam'dan fıkha, edebiyata, tarihe dair bilgiler içeren programlarımızı dinleyebilir ve güncel olayların tarihte yer alan örnekleriyle, edebiyattan sanata dair birçok içeriğimizi de takip edebilirsiniz.
🔸 Başkalarının hatalarıyla ilgilenmek, kişinin kendi yanlışlık ve eksikliklerini görmesine engel olur. Kişi, kendini unutup başkalarıyla ilgilenmemelidir.
🔸 Gazali bu durumu da şu şekilde örneklendirmiştir: "Başkasının salâhı uğrunda, kendi nefsini helak eden bir kimse ahmaklardan sayılır. Elbiselerinin cepleri yılanla, akreple ve daha başka öldürücü mahluklarla dolu bir kimsenin, kendi hayatını düşünmeyerek; başkasının yüzüne konmuş olan sineklerle meşgul olması, ne büyük bir hamakat örneğidir. Zira başkasının yüzündeki sinekleri kovmak, akrep ve yılanların kendisini sokup öldürmesine mâni olmaz."
Gazali, İhya, I, 183
🔸 İnsan, kazandığı her şeyin, kişisel kabiliyeti ve gayretlerine bağlı olduğunu düşünmemelidir. "Allah'ın sana verdiği şeylerde ahiret yurdunu ara. Dünyadan da nasibini unutma. Allah'ın sana iyilik yaptığı gibi, sen de iyilik yap ve yeryüzünde bozgunculuk isteme. Çünkü Allah, bozguncuları sevmez."
Kasas, 28/77
🔸 Nefis muhasebesi yapılırken ifrat ve tefrit noktasına varmadan, orta bir yol takip etmek gerekir. Kur'an-ı Kerim'de, "Hiç bir nefse güç yetiremeyeceği şeyin yüklenmediğinin" belirtilmesi, nefse karşı itidalli davranmak gerektiğini açıkça ortaya koymaktadır.