Arama
İslam mimarisinin tacı camilerin bölümleri
İslam aleminin nişaneleri, birlik ve beraberliğin sembolü camilerimiz… Herkesin üzerindeki makam ve unvanı bırakıp abd olarak Rabbine kulluk ettiği, kardeşliğin ve sevginin hasıl olduğu kubbesi altında manevi şifayı bulduğu mabedlerimiz… Eşiğinden herkesin geçtiği, İslam aleminin en güzel meskeni olan camilerimiz, ilk inşa edildiği günden bu yana çeşitli formlar kazandı ve günümüzdeki halini aldı. Maneviyatın ve estetik zevkin doruklarını yaşatan mabedlerimizinbu gelişimine beraber tanık olalım…
MAHFİL
➡ Camilerde yer alan bir başka kısım da halifelerin, hükümdarların ve onların hizmetinde olan yüksek rütbeli devlet adamlarının namaz kılmaları için inşa edilen mahfillerdir. Genelde yüksek mermer veya ahşap sütünlar üzerine etrafı taş veya oyma ahşapla çevrilen mahfil Arapçada "hafele" kökünden gelmekte olup ismi mekan kuralına tabi olup toplanma yeri anlamına gelir. Halife veya devlet adamları için özel olan bu kısımlar maksûre olarak da adlandırılmıştır.
➡ Halife Hz. Ömer'in (RA) camide şehit edilmesi üzerine halife ve din adamlarının hayatını güvenlik altına almak için başlatılan uygulama ilk defa Halife Hz. Osman'ın (RA) Mescid-i Nebevî'de zemini yükseltilmiş ve çevresi kuşatılmış bir yerde namaz kılmasıyla başlar. Dört halife döneminin bitmesi ve Emevîler'in devlet yönetiminde saltanatı hilâfetle birleştirmeleriyle bu gelenek iyice güçlenir. Emevîler'in ardından İslâm dünyasında hâkimiyet kuran diğer hânedanlar tarafından da devam ettirilmiştir.
➡ Anadolu'daki ilk mahfil örneği Divriği Kale Camii'nde yüksekçe ve ahşaptan yapılmıştır. Selçuklu Devleti'nin zayıflaması ve dağılmasıyla birlikte bünyesinde bulunan beyliklerde yapılan camilerde de mahfil örnekleri günümüze ulaşmıştır. Bunlardan en bilineni Beyşehir'deki Eşrefoğlu Camii'ndeki ahşaptan olan merdivenle çıkılan mahfildir.
➡ Osmanlı mimarisinde "hünkâr mahfili" veya "mahfil-i hümâyûn" olarak geçen bu birim padişahların Cuma, bayram ve kandil gecelerindeki namazlarını kılmak için kullanılır. Padişahların bulundukları şehirdeki selâtin camilerinden birinde ibadetini eda etmesi söz konusu olduğundan özellikle de İstanbul ve Edirne'deki camilerde görülen mahfiller, İslam mimarisin en güzel örneklerini teşkil eder. Osmanlı İmparatorluğu'na ait camilerden en eski hünkar mahfiline sahip olan Bursa'da Çelebi Sultan Mehmed'in yaptırıdığı Yeşil Cami'dir
➡ Yoğun çini desenleri ile süslenen Yeşil Cami hünkâr mahfilinden sonra elimize ulaşan en eski hünkar mahfili ise II. Beyazıt dönemine ait Edirne'deki Beyazıt Camii hünkar mahfilidir. Fatih Sultan Mehmed döneminde İstanbul'da hünkar mahfilleri ortadan kalkar ve o dönemden sonra tekrar Türk-İslam mimarisinde yer alır.
➡ Osmanlı dönemi camilere eklenen hünkar mahfilleri zamanla belli bir şekil alır buna göre inşa edilen mahfiller istinasız yüksek bir konumda olup çoğunlukla mihrabın sağında veya solunda yer alır. Ayrıca sütunlar üzerine oturtulan lentonlarla veya kemerlerle taşınıp dönemin estetik zevkine göre korkulularla kuşatılır.
➡ Klasik üslûba sahip camilerin mahfillerinde mukarnaslı başlıklar, sivri kemerler, korkuluklarda çoğunlukla geometrik bazen de rûmîli geçmeler kullanılsa da Osmanlı barok sanat üslûbunu yansıtan camilerin mahfillerinde ise kıvrımlı hatlar tercih edilmiştir.
➡ Hünkar mahfilleri ile başlayan camilere bitişik hünkar kasırları ise İlk olarak Sultan Ahmed Camii'nde ortaya çıkar ve 18. yüzyılın ikinci yarısından itibaren büyümeye başlar. Hünkar kasırlarına sahip camiler; Ayazma Cami, Beylerbeyi Cami, Selimiye Cami, Küçük Mecidiye Cami, Hırka-i Şerif Cami, Ortaköy Cami, Dolmabahçe Cami, Pertevniyal Vâlide Sultan Cami ve Yıldız Camii olup Ayasofya'da da 1847-1849 yıllarında gerçekleştirilen onarım ve bakım sırasında Sultan Abdülmecid tarafından İtalyan mimar Fossati'ye tasarlanan Neo-Bizans üslûbundaki çokgen planlı hünkâr mahfili de yer alır.
➡ Osmanlı camilerinde hünkar mahfili yanında müezzin mahfilleri de yer alır. Müezzin mahfillerinin hepsi yüksek konumda olup akustik açısından en uygun yer olarak harimin merkezinde bulunması gerekse de cami içindeki görsel bütünlüğünü bozmamak adına genellikle taç kapının sağına kaydırılmıştır. Edirne'deki Selimiye Camii'nin mahfili bu hususta tek istisnadır. Harimin merkezinde kare planlı ahşaptan mahfilin altındaki alanda ise sekizgen küçük bir havuz bulunur.
ŞADIRVAN
➡ Dilimize Farsçadan şādurbān – şādurvān olarak geçen kelime büyük çadır, gölgelik anlamına gelse de Türkçede farklı bir anlam kazanmıştır. İslam mimarisinin bir diğer vazgeçilmez parçası olan şadırvan genellikle caminin dış avlusunda bulunur. Üzeri kubbeli olan bu yapının ortasında havuz olup etrafındaki musluklardan akan temiz su sayesinde Müslümanlar abdest almışlardır.
➡ Abdest alma yeri olarak bilinen şadırvanlar Türk-İslam mimarisinin vazgeçilmez yapılarındandır. İslam'ın hakim olduğu ilk zamanlarda abdest almak için çeşitli çeşme ve kuyular açılsa da Türklerin İslamiyet'i kabulü ile bu yapılar çok daha zenginleşmiştir. Zamanla şadırvanlar, kervansaray ve medreselerin yanında birçok meydan ve çarşılarda da kullanılmaya başlanmıştır.