Arama
İslam sanatları kimden etkilendi?
Sanat, insanlık tarihi kadar eski bir olgu olup, bir medeniyeti en iyi anlamanın yollarından biri de sanata, güzelliğe bakışıdır. Her medeniyet kendi görüşünü yansıtan bir sanat telakkisine sahiptir. İslam sanatları da İslam'dan bağımsız düşünülemez. Bu minvalde İslam'ın hakikat algısı, hayata bakışı ve estetik kaygısı İslam sanatlarında tezahür eder. Kur'an ve sünnet, İslam sanatları için daima bir ilham kaynağı olmuştur. Müslümanlar sanat eserlerinde bu ilahi ilhamı esas alarak ortaya, çağları aşan, insanların beğenisini her dönemde kazanan sanat eserleri üretmişlerdir.
Efendimiz (SAV) döneminde yavaş yavaş ortaya çıkan İslam sanatı, zamanla büyüyerek kökleri en derine ulaşan bir ağaç hüviyetine bürünmüştür. Elliden fazla kavmin katkıda bulunduğu İslam sanatı, şekil olarak farklılık gösterse de öz olarak birliği simgeler. Farklılıklar ise bir medeniyet için büyük bir zenginliktir. Bugün bir Pakistanlı ile Türk'ün camileri şeklen ve manen benzerdir. Bu benzerlik aynı ortamda ibadet etmeyi ve yakınlaşmayı kolaylaştırır.
📌Peygamber Efendimiz (SAV) döneminde Hicaz'da demircilik, dokumacılık, dericilik, kuyumculuk, yazı araç gereçleri ve inşaat malzemeleri gibi sanat ve zanaat dalları mevcuttu. İslam etkisiyle bu sanat ve zanaat dalları da gelişir. Bir hayat düzeni sunan İslam, asıl etkisini kendisine has sanat dalları oluşturarak gösterir. Hristiyanlık ile başlayan heykelcilik nasıl bir dini benzetme ise İslamiyet ile başlayan sanatlar aksi olarak bir yansımadır. Bu yansıma Kur'an ve sünnettir. Sanatkârlar bilhassa bu hususa eğilerek eserlerinin İslam'ı yansıtmasını istemişlerdir.
Prof. Dr. Turan Koç İslam Estetiği eserinin önsözünde:"Estetik duyarlılığın gönülle, dolayısıyla imanla çok sıkı bir ilişkisi vardır. Dilimizdeki "Göz gördü, gönül sevdi" deyişi bir yerde bu gerçeği 10 vurgular. Bu bağlamda ihsan, güzel olanı yapmak ve yaptığını sevgi ile ve güzel bir şekilde yapmak demektir. İhsanın gerçekleşmesi hakikat, mârifet ve ahlâka dayanır. Zira İslâm her türlü davranışın hakikat, mârifet ve ahlâkla bağlantılı olduğunu açık bir şekilde vurgular. Dinimizde "hayır"ı "hasen"den ayırmak mümkün değildir. "Esmâ-i hüsnâ", "hüsün", "cemal", "tayyib", "sürûr" vb. kelime ya da terkiplerin ya doğrudan doğruya kendileri veya türevleri Kur'an'da ve hadiste sıkça geçmektedir ve bunlar doğrudan doğruya estetikle ilgili kavramlardır. Daha da önemlisi, Allah "bedîu's-semâvâti ve'l-ard, ahsenü'lhâlikīn" ve "cemîl"dir." diyerek Müslümanların sanata, estetiğe ve sanat eserine dair görüşlerini özetlemiştir. Kur'an-ı Kerim insanlara güzellik kavramını öğretmiştir. Her şeyde olduğu gibi sanatta da güzele ulaşma amacı olarak bir örnek gerekir. Bu örnek de ahlakın vücud bulmuş hali olan Resul-i Ekrem'dir (SAV). Kur'an da geçen kavramların ahlaken yürüyen hali olan Efendimiz (SAV) tüm Müslüman sanatkârlar için bir örnek olmuş ve onları güzele, Allah'a (CC) ulaştırmayı amaçlamıştır.
Bazı sanat türleri İslam'dan önce var oldukları gibi bazı sanat dalları da İslam ile beraber var olmuştur. Bilinen meşhur İslam sanatları;
↪Ebru: İslam sanatları arasında en çok dikkat çeken türlerdendir. Farsça kaş anlamına gelen "ebri" kelimesinden dönüşmüştür. Özel bir kâğıdın üzerine farklı motiflerin işlenmesi ile elde edilen "ebru" çok rağbet gören bir İslam sanatıdır. Ebrular zamanında kitapların içini de süslemişlerdir. Zamanla Avrupalıların ebru kâğıdını ülkelerine götürmesi ile ebru Avrupa ve hatta Amerika'da dahi farklılık göstererek meşhur olmuştur. Roma'da 1646'da yayınlanan "Türk Kâğıdı" isimli eserle Batı'da da bir ebru literatürü oluşmuştur.
Meşhur ebru sanatçıları;
➡Şeyh Sadık Efendi
➡Necmeddin Okyay
➡Sami Okyay
➡Mustafa Düzgünman
📍 İlginç Bilgi: Yazılı ebruyu bulan Necmeddin Okyay'dır.
🔍 Bilgi Notu: Ebru sanatının Çin'den çıktığı kabul edilmektedir.
↪Minyatür: İslam'da tasvire sakıncalı bakılması sebebiyle doğan sanat türünün adı minyatürdür. Bugünkü illüstrasyonlara benzeyen bu tür, kitapların içinde bulunur ve bahsi geçen husus hakkında malumat veren çizimlerdir. İslam minyatür sanatı hemen her kavmin katkı verdiği büyük bir geleneğe dayanmaktadır.
Meşhur minyatür sanatçıları, nakkaşlar;
➡Matrakçı Nasuh
➡Şiblizade Ahmed
➡Abdullah Nakkaş
➡Nakkaş Osman
🔍 Bilgi Notu: Minyatür türünün antik Mısır'dan çıktığı düşünülmektedir.
↪Hakkâk: Madenler ve ahşap üzerine yazı ve şekil koyma sanatıdır. İnsanoğlunun ilk teması taşlar ve ağaç ile olduğu için hakkâktık tarihin her döneminde var olmuştur. Mühür vurmak diye tabir edilen gerçeklik her kavim için vardır. İslamiyet ile beraber hakkâktık da İslamileşmiş ve boyut değiştirmiştir. Efendimiz'in (SAV) adı uzun yıllar boyunca taşa ve ahşaba kazınarak sergilenmiştir. Hakkâklık madenlerle alakalı olduğu için kuyumculuk ile de yakın ilişki içerisinde olmuştur.
Hakkaklar esnaf-ı hakhakan, esnaf-ı mühürkünan, esnaf-ı mühürkünam-ı sim olarak üç sınıfa ayrılırlar. Meşhur hakkaklar;
➡Mahmud Çelebi
➡Rıza Çelebi
➡Ferid Çelebi
↪Tezhip: Medeniyetimiz de kitap sanatları Kur'an ile kurduğumuz bağdan mütevellit çok önemsenmiş ortaya farklı sanat dalları çıkmıştır. Kur'an'ın bir mushaf haline getirilmesi ile beraber Müslümanlar kıymetli eserler ortaya koyarak bu kitapları iki kapak arasında toplamışlardır. Böylece ortaya çıkan kitap kültürümüz Kur'an kaynaklıdır. Tezhip de bir kitap süsleme sanatıdır. Altın rengi ile kitapların süslenmesidir. Tezhip yapılan esere "müzehhep" tezhibi icra eden sanatçıya da "müzehhip" adı verilir. Diğer toplumlarda bu denli yüksek bir kitap süslemesi görülmemiştir. Her tarihi dönemde yeni tezhip üslupları ortaya çıkmıştır.
Meşhur müzehhipler;
➡Baba Nakkaş
➡Şah Kulu
➡Süheyl Ünver
➡Çiçek Derman
🔍 Bilgi Notu: Çaldıran muharebesinden sonra Yavuz Sultan Selim tarafından İstanbul'a çok sayıda müzehhip getirtilmiştir.