Arama
Kainatın sesini işittiren vecd halleri
Mevlana "Sema düğün yerinde olur, yas olan yerde değil" cümlesiyle kişinin Allah'ı ve kainatı işitirken yaşadığı vecd halini anlatır. Coşkunluk hallerinin tezahürü Mevlevilikte 'sema', Alevi-Bektaşilik'te 'semah', Kadirilik, Halvetilik gibi tarikatlarda ise 'devran' olarak karşımıza çıkar. Peki, tasavvuf ve musiki ilişkisi ışığında bu kavramların benzerlikleri ve ayrışan yönleri nelerdir?
Sema, Arapçada "işitmek" anlamındaki semi kelimesinden gelir ve mecazi olarak "şarkı, nağme, musiki, raks" anlamlarındadır. Tasavvuf anlayışına göre sema sırasında evrenin tüm gerçekleri işitilir ve sema edenler daha sonra bu gerçeklerin gerektirdiği şekilde davranıp yaşamaya çalışır.
📌Sema kelimesinin gerçek ve mecazi anlamları arasında büyük bir kullanım farkı göze çarpar. Sema dediğimiz vakit daha ziyade aklımıza gelen Mevlevi ayinleridir. Kelimeyi sema ile irtibatlandırmak zor olsa da altında yatan farklı sebepler elbette mevcuttur.
➡Prof. Dr. Ekrem Demirli'nin yorumuyla "Mevlevilikte sema ne demektir, sema, devran ve semah arasındaki fark nedir?"
📌Sema, zamanla sufilerin cezbe halinde şiir ve ilahi dinlemeleri ve bu dinleme sırasında vecde gelip ayakta zikir yapmalarına isim olmuştur. Sema sırasında genellikle dervişler döne döne raks ettikleri için semaya "devir ve deveran" (dönmek) da denilmiştir. Bizim anladığımız manada sema, aslında devran ismiyle adlandırılır.
📌Mevlevilikte semanın benzerlerine Halvetilik, Kadirilik, Rufailik, Sühreverdilik, Celvetilik gibi tarikatlarda da rastlanır ve bu tarikatlarda buna daha çok "devr" veya "deverân" denir.
Devran, sûfîlerin yalnız başına veya topluca vecde gelip dönerek zikir yapmaları anlamına gelen tasavvuf ve mûsiki terimidir.
📌Devran bir sûfînin tek başına dönmesiyle olduğu gibi bazan derviş cemaatinin topluca ayağa kalkıp dönmesiyle de gerçekleşir. Bu olay sûfînin iradesi dışında meydana gelirse mutasavvıflar bunu makbul bir hal sayarlar.
📌İradeli olarak yapılan devran ise özellikle ilk sûfîler tarafından pek hoş karşılanmamışsa da daha sonra tarikat mensupları arasında usulüne uygun ve samimi olarak uygulanması şartıyla bunda bir sakınca görülmemiştir.
📌Tek başına devran eden derviş çok defa bulunduğu noktada, bazan Mevleviler gibi bir daire oluşturacak şekilde döner. Toplu olarak gerçekleştirilen devranda dervişler bir halka oluşturarak dönerler.
📌Mevlevi semasında olduğu gibi bunun belli bir zeminde belli bir düzen içinde belli daireler üzerinde dönülerek gerçekleştiği de olur. Bir dervişin devrana başlaması için sûfiler meclisinde veya tarikat ayininde bulunması gerekmez, işittiği herhangi bir söz veya sesin tesiriyle de vecde gelip devretmeye başlayabilir.
📌Devran ve semayı birbirinden ayırmak gerekir. Devran feleklerin dönmesindeki kozmik gerçekliği simgeler. Sema devranın gayesini teşkil etmektedir. Devran yapılmadan da sema ehli olunabilir. İnsan dönerek evrendeki ezeli sesi işitir, dönmenin maksadı bu sebeple duymak yani işitmektir. Cenab-ı Hakk'ın aleme söylemiş olduğu sözleri işitmek, semanın en büyük gayesidir.
📌Bu felsefeden yola çıkıl dığında sema metafiziksel bir kavrama dönüşüyor. Evrende olup biten veyaşanan bütün hadiseleri Allah'tan bilme meselesine evrilmektedir. Böylece devranla başlayıp sema ile neticelenen bu hadise, Müslüman toplumunda tevhidin anlaşılabilmesi için gerçekleştirilir. Mevlana'dan sonra şekillenen sema ayinlerinin ortaya koyduğu yenilik daha sistematik hale getirmesidir.
Muhâsibî'nin El Akl ve Fehmü'l Kur'an adlı eserinde akıl ve ahlak ilişki