Arama
Kalbi ürperen veli: Fudayl b. İyaz
Fudayl bin İyâz, 9. yüzyılda yaşamış Horasan'ın ilk büyük sûfîlerindendir. Zamanını ilim ve ibadete vakfeden alim, Mekke'de talebelerine hadis rivayetinde bulunmuş, dönemin halifesi Harun Reşid ile diyalog kurmuştur. Ona göre helal olanı istemek ve doğruluktan sapmamak insanın süsleridir. İhlası da şöyle tanımlamıştır: "İnsanların hatırı için ameli terk etmek riya, onları memnun etmek için amel etmek şirk, bu iki durumdan kurtulmak ihlâstır." Allah korkusuyla kalbi ürperen Fudayl b. İyaz'ın hayatına daha yakından bakalım.
◾ Dönemin halifesi Harun er-Reşîd, Fudayl bin İyâz'ı ziyarete gittiğinde ona kalbinde hüzün ve korku için yer ayırmasını telkin etmiş, böyle bir kalbin Allah'a isyanı engelleyip cehennem azabından koruyacağını söylemiştir.
◾ Onun zühdü ve takvası karşısında Harun er-Reşîd "Gözlerim Fudayl bin İyâz gibisini görmemiştir." demiştir. Abdullah bin el-Mübarek ise Fudayl'a baktığında içini hüzün kapladığını ve nefsini kötülemeye başladığını ifade etmiştir.
◾ Fudayl bin İyâz'ın hüznü tilavetine de yansımış, nemli sesiyle insanlara hitap ediyormuşçasına Kur'an- Kerim okumuştur.
◾ Yine Abdullah bin el-Mübarek, insanların en çok vera' sahibi olanının Fudayl bin İyâz olduğunu söylemiştir.
◾ Fudayl bin İyâz'a göre zühd kanattir, ibadet fark olanları yerine getirmektir, tevazu hakka boyun eğmektir, vera' haramdan uzak durmaktır, vera'nın en faziletlisi ise insanın diline hâkim olmasıdır.
◾ Fudayl bin İyâz, gecenin ilk saatlerinde namaz kılmaya başlar. Uykusu gelince hasırın üzerinde uyur. Bu hâl sabaha kadar devam eder.
◾ İbadetlerin ihlâslı bir şekilde yani yalnızca Allah'a has kılınarak yapılması gerektiğini sık sık hatırlatır. Çünkü insanların amelleri terk etmesini riya, amellere yönelmesini ise şirk olarak karşılar.
◾ İhlâsın insanları riya ve şirkten uzaklaştırarak Allah'a yakınlaştıracağını düşünen Fudayl bin İyâz'a göre helal olanı istemek ve doğruluktan sapmamak insanın süsleridir. Fudayl bin İyâz bu hassasiyetle kazancının helal olmasına çok dikkat etti.
◾ Oğlu Ali bin Fudayl'ın "Helal olan şeyler azdır." demesi üzerine helal kazancın azlığının Allah katında çokluğa denk geleceğini belirtir. Ayrıca bid'ata karşı çıkmış ve ehl-i bid'at ile münasebetini keserek çevresindekilere de bunu tavsiye eder.
*Ehl-i Bid'at kimdir?
Sünneti terk ederek Kur'an ve sünneti akılla yorumlayan kimselerdir.
◾ Peygamber Efendimiz (SAV) "Allah, bizden bir hadis duyan kimsenin yüzünü aydınlatsın." buyurmuştur. Bu hadis-i şeriften dolayı Fudayl bin İyâz Kûfe'de önde gelen hadis hocalarından ders alır.
◾ Halifeler ve sultanların öldüğü zaman onların hatıralarının kaybolacağını ama alimler vefat ettiğinde onların eserlerinin baki kalacağı bilinir.
◾ Hadis nakletme konusunda oldukça hassas davranan Fudayl bin İyâz, bu işin ona ağır geldiğini İshak bin İbrahim et-Taberî'ye "Benden hadis nakletmem yerine dinarlar istemiş olsaydın bu bana daha kolay gelirdi." sözüyle ifade eder.
◾ Fudaly bin İyâz önce duyduğu hadisleri hayatına tatbik etmiş, sonra çevresine yaymıştır. İlmin de bu şekilde yayılması gerektiğini ileri sürerek, hadis ilmiyle uğraşan kişilerin güvenilir olması gerektiğini savunur.
◾ Bir gün Hâtim bin Yusuf, hadis rivayet etmek için Fudayl bin İyâz'ın evine gider. Yanından beş hadis getirdiğini ve bunları nakletmek istediğini söyler. Altıncı hadisi okumaya başlayınca Fudayl bin İyâz onun sözünü keserek önce doğruluğunu öğrenmesi gerektiğini söyler.
◾ Fudayl bin İyâz'a göre en sahîh isnâd: Mansûr bin el-Mu'temir > İbrahim en-Nehaî > Alkame bin Kays > Abdullah bin Mes'ûd zinciri ile gelendir.
◾ Fudayl bin İyâz, Hicrî 187 senesinin Muharrem ayında, Aşure Günü'nde Mekke'de vefat eder. Cennetü'l-Muallâ kabristanında medfun olup oğlu Ebû Ubeyde ve ve torunu Ömer bin Ebî Ubeyde ile komşudur.
◾ Fudayl bin İyâz'a ait olduğu düşünülen tek eser Hicâbu'l-aktar'dır. Bu kitapta fizyolojik ve psikolojik hastalıkların ayetlerle tedavi edilmesine dair bilgiler yer alır.
İbni Asâkir, Târihu Dımaşk adlı eserinde Fudayl bin İyâz'ın ayrıntılı bir biyografisine yer vermiştir.