Kötülük nedir? Kötülükle ilgili hadisler...

Sözlükte kötü olmak, kötülüğe meyletmek, kötülük yapmak gibi anlamlara gelen şer, hayrın karşıtıdır. Kelimeye terim olarak kimsenin hoşlanmayıp yüz çevirdiği zararlı ve kötü şey; zararlı şeylerin yayılması; bir şeyin kendi tabiatıyla örtüşmemesi gibi manalar verilmiştir. Dinî literatürde Allah'ın yasakladığı, karşılığında ceza tertip edilen inanç ve davranışlar şer diye nitelenir. Kur'ân-ı Kerîm'de şer kelimesi biri çoğul kalıbıyla olmak üzere otuz yerde geçer. Allah insanları iyilik ve güzellikler vasıtasıyla denediği gibi korku, açlık, mal ve can kaybıyla da imtihana tâbi tutar. Ayetlerde hayır ve şerrin insanlarca tamamıyla bilinemeyeceği, kişinin sevmediği bir şeyin hayır, sevdiği şeyin de şer olabileceği belirtilir. Her şeyden önce insanız, Müslümanız; inancımız gereği bir küçük karıncaya dahi saygımız vardır. 'Boynuzsuz bir hayvanın hakkının, boynuzludan alınacağı bir Mahşer Günü'ne ve hesabına' dikkatimizi çeken Hz. Muhammed (sav)'in ümmetiyiz. Ancak kötülük bazen ulvi amaçlar içerisine dahi gizlenebilir. Çoğu zaman görünürde bir nedeni bile yoktur. Bu yönüyle kötülük, kendi kendini besleyen bir olgu olarak düşünülebilir. Yani, kötülük kötülüğü çağırır. İnsan nefsi üzerine dikkat çekici bilgiler veren İslâm âlimleri insan nefsine gizlenmiş kötülük potansiyelinin farklı zamanlarda farklı şekillerde ortaya çıkabilen bazı özelliklerle kendini gösterebileceğini söyler. Bu olumsuz potansiyelin bir yansıması da 'yırtıcılık' şeklinde tezahür eder. Ebû Hüreyre'den rivayet edildiğine göre, Resûlullah (sav) şöyle buyurmuştur: 'Birilerine bir yüzle, birilerine de başka bir yüzle gelen ikiyüzlü kişi, insanların en kötülerindendir.' Müslim, Birr, 98 Nefs denilen insanın benliğinde gizlenmiş sıfatlarından biri de 'sebuiyyet' kavramıyla ifade edilen yırtıcılık özelliğidir. Nitekim İstiklal şairimiz M. Akif, 'Sırtlanları geçmişti beşer yırtıcılıkta; Dişsiz mi bir insan, onu kardeşleri yerdi!' beytiyle insandaki bu özelliğe dikkat çeker. Allah Teâla, bir şeyin iyi veya kötü olduğunu bizlere bildirmiştir; insanlara gönderdiği elçiler ve kitaplar vasıtasıyla kullarını bu konuda yönlendirmiştir. Bu sayede kulları, Allah'a ve ahiret gününe inanır, iyiliği emreder, kötülükten men eder ve hayır işlerinde birbirleriyle yarışırlar. Ancak insan bazen iyi ile kötüyü karıştırabilmektedir. '...Olur ki bir şey sizin için hayırlı iken siz onu hoş görmezsiniz. Yine olur ki bir şey sizin için kötü iken siz onu arzularsınız. Allah bilir, siz bilmezsiniz.' Bakara, 2/216. Ebu Hanife 'aklın iyiyle kötüyü ayırt edebilen yeteneğe' sahip olduğunu söyler. Aklın temel görevi, iyi ile kötüyü, doğru ile yanlışı ayırt etmekten ibarettir: insanın göreceli olarak daha zayıf olduğu bütün varlıklar arasında yegane üstünlüğü bu yetenek sayesinde mümkün olabilir. İyi ile kötü ve doğru ile yanlış hakkında tereddüdü bulunmayan bir varlık anlayışında akıl bu anlamla özdeşleşerek öteki canlılardan insanı ayrıştırırken onları kendisine amade kılan güç ihsan eder ona. İnsan, hayrı ister gibi şerri de isteyebilir: 'İnsan hayrı istediği gibi şerri de ister. İnsan pek acelecidir.' İsrâ, 17/11. Doğruyla yanlışı birbirinden ayıran kitap 'Furkân', mümine yol gösterir: 'Allah senin başına herhangi bir kötülük getirecek olursa bil ki onu, O'ndan başka giderebilecek yoktur. Eğer senin için bir iyilik dilerse O'nun lütfunu engelleyebilecek de yoktur. O, bunu kullarından dilediğine verir. O, çok bağışlayan ve çok merhamet edendir.' Yûnus, 10/107. Nevvâs b. Sem'ân anlatıyor: 'Resûlullah (sav) ile birlikte Medine'de bir sene kaldım... Ona iyiliğin ve kötülüğün ne anlama geldiğini sordum. Resûlullah (sav) şöyle cevap verdi: 'İyilik güzel ahlâktır. Kötülük ise vicdanını rahatsız eden ve insanların bilmesini istemediğin şeydir.' ' (Müslim, Birr, 15) Ebû Zerr'in rivayet ettiğine göre, Resûlullah (sav) ona şöyle buyurmuştur: 'Nerede olursan ol, Allah'a karşı sorumluluğunun bilincinde ol! Kötülüğün peşinden iyi bir şey yap ki onu yok etsin. İnsanlara da güzel ahlâka uygun biçimde davran!' (Tirmizî, Birr, 55) Dünyada meydana gelen bütün iyilikler ve kötülükler her şeyin yaratıcısı olan Allah'ın bilgisi dâhilindedir. O'nun izni olmadan hiçbir şeyin var olması düşünülemez. '...Onlara bir iyilik gelirse, 'Bu, Allah'tandır' derler. Onlara bir kötülük gelirse, 'Bu, senin yüzündendir' derler. (Ey Muhammed!) De ki: 'Hepsi Allah'tandır.' ayeti bunu izah eder. Peygamber Efendimiz de bu doğrultuda dualarında, 'Allah'ım, bütün hayırlar senin elindedir. Şer ile sana ulaşmak mümkün değildir.' buyurmuştur. Allah, insanları sınadığı için yaptıkları kötülükleri engellemez. Ancak O bazen, kötüye ve kötülüklerine imkân ve mühlet verir. Bunun yanında iyilik ve kötülüklerin Allah'ın bilgisi ve izni dâhilinde olması kötülüğü istediği anlamına da gelmez. Çünkü Allah insana kötülük yapma yeteneğini verdiği gibi ondan sakınma yeteneğini de vermiştir. İlâhî vahyin asıl amacı insanları kötülükten, kötülük yapmaktan sakındırmaktır. Bütün uyarılarla birlikte kötülük işleyenlerin yaptıklarından bizzat kendilerinin sorumlu oldukları da bildirilir. Kötülük kimsenin yanına kalmaz, kötülük yapan affedilmeyi dilemedikçe bu kötülüğün esiri olacaktır. Kur'an-ı Kerîm'de kötülük hakkında verilen bilgiler, Müslüman'ın zihninde iyi ve kötüye dair sağlam bir bilinç oluşturur. Yaptığı iyilikler gibi işlediği kötülüklerin de amel defterine bir bir yazıldığını, kötülüklerin zamanla sadece birer kara nokta olmaktan çıkıp gönlünü bütünüyle kaplayacak bir pas yığınına dönüşebileceğini öğrenir. Kur'an-ı Kerîm'in kötülük konusundaki uyarısı açıktır: 'Evet, kötülük işleyip suçu benliğini kaplamış olan kimseler var ya, işte onlar cehennemliklerdir. Onlar orada ebedî kalacaklardır.' İyiler için Allah, 'Rabbiniz içinizde olanı en iyi bilendir. Eğer siz iyi kişiler olursanız şunu bilin ki Allah, tevbeye yönelenleri çok bağışlayandır.' buyurur. İyi ve kötü davranışları ümmetine bildiren Allah Resulü, iyilik ve kötülüğün neliğine yönelik açıklamalar da yapmıştır. Nitekim Vâbisa b. Ma'bed el-Eslemî bir gün Peygamber Efendimize kötülüğün ne olduğunu sordu. Hz. Peygamber de ona, '...Kötülük, insanlar onaylasalar bile gönlünü huzursuz eden ve içinde bir kuşku bırakan şeydir.' diye cevap verdi. Başka bir sahâbî aynı şekilde bilgilenmek istediğinde de ona, 'İyilik, güzel ahlâktır. Kötülük ise vicdanını rahatsız eden ve insanların bilmesini istemediğin şeydir.' buyurdu. Allah Resulü bu şekilde ashabından vicdan muhasebesi yapmalarını istemiş ve onlara Allah'ın verdiği akıl ve vicdanla kötülüğü tespit etme yolunu öğretmişti. Peygamber Efendimiz ashabına zaman zaman kötülüklerin neler olduğunu şöyle anlatırdı: 'Sahibi olduğu kölenin azığını kısmak, kişiye günah olarak yeter.' 'Düşmanlığı devam ettirerek hayatını sürdürmen günah olarak sana yeter.' 'Kişinin Müslüman kardeşini küçük görmesi ona kötülük olarak yeter.' 'Birilerine bir yüzle, birilerine başka bir yüzle giden ikiyüzlü kişi, insanların en kötülerindendir.' Kuşkusuz Yüce Allah, şeytanın ilâhî huzurdan kovuluşunu kitabında anlatırken, onun âdeta 'kötülüğe adanmışlığını' ilân eden söylemlerini ve insanları yoldan çıkarmak için ettiği yeminleri bizlere duyurur. Onun amacını özetlerken ise şöyle buyurur: 'Şeytan sizi fakirlikle korkutur ve size, çirkinliği ve hayâsızlığı emreder...' Şeytanın görev edindiği kötülüklerin en büyüğü, Allah'ı unutturmaktır. Çünkü Allah'ın varlığını ve gücünü düşünmek, kulu kötülüğün elinden kurtaracaktır. Rabbimiz, hem dünyayı hem de âhireti kaybeden kullarını ibret olarak sunarken, 'Şeytan onları hâkimiyeti altına alıp kendilerine Allah'ı anmayı unutturmuştur.' buyurmaktadır. Şeytanın oyununu bozan noktanın 'Allah'ı hatırlamak' olduğunu ise şöyle açıklar: 'Şüphe yok ki Allah'a karşı gelmekten sakınanlar, kendilerine şeytandan bir vesvese dokunduğu zaman iyice düşünürler (derhâl Allah'ı hatırlarlar da) sonra hemen gözlerini açarlar.' Kötülükten dönmek tevbedir. Hz. Peygamber (sav), bir kudsî hadisinde yapılmak üzereyken terk edilen kötülüklerin kişiye ecir bile kazandıracağını bildirmiştir: 'Bir kimse iyilik yapmaya niyetlenir de onu yapamazsa Allah o kimse için tam bir iyilik (sevabı) yazar. Eğer niyetlenir de o iyiliği yaparsa on iyilik sevabı yazar ve bu sevabı yedi yüz katına hatta daha fazlasına kadar çıkarır. Eğer kötülük yapmaya niyet eder de sonra yapmazsa Allah onun için tam bir iyilik (sevabı) yazar. Şayet kötü bir işe niyetlenir de onu yaparsa Allah o kimse için sadece bir tek günah yazar.' Tevbe, kötülükleri ortadan kaldıran ve ilâhî affa mazhar olmayı sağlayan bir irade beyanıdır. Tevbenin üç aşamasını Kur'ân-ı Kerîm şöyle belirtir: 'Yine onlar, çirkin bir iş yaptıkları yahut nefislerine zulmettikleri zaman Allah'ı hatırlayıp hemen günahlarının bağışlanmasını isteyenler —ki Allah'tan başka günahları kim bağışlar— ve bile bile işledikleri (günah) üzerinde ısrar etmeyenlerdir.' Başkalarına karşı işlediği kötülüklerde ise tevbe ederek pişmanlığını Allah'a arz ettikten sonra hak sahibinden helâllik dilemesi gerekecektir. Günahların affedilmesini sağlayan çarelerden biri de, 'İyilikler kötülükleri giderir...' esasına göre hareket etmektir. Peygamber Efendimiz yakın dostu Ebû Zerr'e şu tavsiyelerde bulunur: 'Nerede olursan ol, Allah'a karşı sorumluluğunun bilincinde ol! Kötülüğün peşinden iyi bir şey yap ki onu yok etsin. İnsanlara da güzel ahlâka uygun biçimde davran!' Kötülüklerden korunmanın en önemli yolu Allah bilincini kavramak ve yüksek insanî değerler konusunda eğitilmektir. Elbette kişilik ve karakter eğitimi de bu konuda en başta gelen esastır. İnsanlar, hırs, intikam, bencillik, zulüm, başkalarına acı verme gibi bazı olumsuz davranışlara karşı eğitilmelidir. Kötülüklere karşı korunmak için eğitimle birlikte kötülüğe karşı tavır almak, müdahale etmek de önemlidir. Nitekim, 'Mümin erkekler ve mümin kadınlar birbirlerinin dostlarıdır. İyiliği emreder, kötülükten alıkoyarlar.' ayetinde de bu husus vurgulanır. Hz. Peygamber geçmiş ümmetlerden bazılarını helâke sürükleyen sebeplerden birinin de iyilikleri emredip, kötülüklerden alıkoymada ihmalkâr olmaları olduğunu gösteriyordu. Öyle ki onlardan bir adam, kötülük yapan birini gördüğünde ona önce, 'Ey filânca Allah'tan kork ve bu yaptığından vazgeç. Çünkü bu sana helâl değildir.' diyor fakat ertesi gün yaptığı kötülükten vazgeçmediğini görse de onu tekrar uyarmıyor, hiçbir şey olmamış gibi kendisiyle olan ilişkilerini devam ettiriyordu. Bu vurdumduymazlıkları sebebiyle Allah Teâlâ onları birbirine benzetti. Kötülükleri çoğaldı; isyan ettikleri ve Allah'ın koyduğu sınırları aştıkları için peygamberleri tarafından da lânetlendiler. Allah Resulü, bunları anlattıktan sonra şu mesajı verdi: '... Allah'a yemin olsun ki siz (ya) iyiliği emreder kötülükten menedersiniz, zalime engel olup onu hakka döndürürsünüz ve onu hak üzere tutarsınız (ya da sizin sonunuz da onlar gibi olur).' Allah Resûlü, 'Sizden bir kimse kötü bir iş görürse onu eliyle değiştirmeye çalışsın; eğer buna da gücü yetmezse diliyle değiştirmeye çalışsın; buna da gücü yetmezse kalbiyle nefret etsin. Bu ise, imanın en aşağı derecesidir (asgarî gereğidir).' hadisiyle de kötülüklerin imkânlar ölçüsünde ölçülü ve dengeli bir şekilde engellenmesi gerektiğine işaret etmektedir. İnsan, Resûl-i Ekrem gibi, 'İnsanların Rabbine, insanların melikine, insanların ilâhına sığınıyorum.' diyerek söze başlar ve samimi bir şekilde dua eder ve'Ey Rabbim! Şeytanların vesveselerinden sana sığınırım.', 'Ey Rabbim! Onların benim yanımda bulunmalarından da sana sığınırım.' derse şeytana ve kötülüklere karşı bir sığınağa iltica etmiş olur. Peygamber Efendimiz, gece uykuya yatmadan önce kılınacak iki rekâtın ardından okuyacakları ve hayatın içindeki somut zorlukları aşmalarına yardımcı olacak şu duayı, genç sahâbî Câbir b. Abdullah'ın ifadesiyle, 'her işlerinde uygulamak üzere, tıpkı Kur'an'dan bir sûre öğretir gibi' çevresindekilere öğretmiştir: 'Allah'ım! Senin ilminle hayırlı olana ulaşmak istiyorum. Senin gücün sayesinde güçlü olmayı diliyorum ve senin büyük lütfundan istiyorum. Allah'ım! Senin gücün yeter, benim gücüm yetmez. Sen bilirsin, ben bilemem. Zira sen gaybın tüm inceliklerini bilensin... Eğer bu iş benim dinim, yaşantım, dünyam ve ahiretim için kötü ise o işi benden uzak tut, beni de o işten uzak tut!' Hakikatte iyilik de kötülük de doğrudan insan ile ilgilidir. Bilinçli olarak kötü ve yanlış davranıp da çevresine ve kendisine zarar veren bireyin kıyamet günü suçlayabileceği tek kişi yine kendisi olacaktır. Kur'an-ı Kerîm, iyiyi veya kötüyü seçme konusunda insanın kendi iradesinin değerini şöyle ifade buyurur: 'Kim azgınlık eder ve dünya hayatını tercih ederse şüphesiz cehennem onun sığınağıdır. Kim de Rabbinin huzurunda duracağından korkar ve nefsini arzularından alıkoyarsa şüphesiz cennet onun sığınağıdır.' Felsefe tarihinde ilk olarak karşımıza Epikür çıkar. O bütün teodiselerin başlatıcısıdır, kötülüğü insanın aklının sınırları içinde tartışmaya açar. Kötülük genel olarak iki yaklaşım açısından ele alınabilir. İlki, pratik-günlük yaşamda ortaya çıkan ve duyumsanan kötülüğün, ahlakın ve psikolojinin yaklaşımıdır. İkincisi ise metafizik ve teolojik yaklaşımıdır ki bu yaklaşım kötülüğün felsefi anlamda tanımlanması üzerine kuruludur. Pratik-günlük yaşamda kötülük somut, apaçık yaşanan bir kayıp ve acıda ortaya çıkan bir duygu durumu olarak duyumsanır. Batı düşüncesinde kötülük, felsefi anlamda yerini mitolojinin sesiyle bulmuştur. Mitolojilerden Helenistik döneme kadar kötülük ve iyilik hep birliktedir. Mitolojilerden felsefeye geçişte, özellikle Sokrates, Platon ve Aristoteles, kötülüğün bilgi nesnesi olarak sınırlarını çizmişlerdir. Onlara göre kötülük kendi başına bağımsız bir varlığa sahip değildir, o pratik yaşama dair bilginin eksikliği, yoksunluğu durumudur. Yani kötülük kavrama eksikliğinden gelir. Örneğin, Sokrates'e göre kötülük 'episteme'nin nasıl aranacağını ve günahlardan nasıl kaçınılacağını gösteren pratik bilgiden yoksunluktur. 18'inci yüzyıl romantik filozoflar özellikle Kant ve ardından da Arendt kötülüğün, iyi ya da kötü ahlaki eylemlerin seçimini bireyin içinde yaşadığı toplumsal koşulların, coğrafi yapıların, geçmişin (bireysel ve toplumsal geçmiş), kültür kodlarının ve eğitimin belirlediğini iddia ederler. Kant'ın ahlak öğretisi çerçevesinde 'Bir kişi neden kötü olmayı seçer?' sorusuna açık bir yargıyla cevap verilemez. Psikoloji bilimi açısından bakıldığında, felsefi tartışmaların dışında kötülük birkaç farklı yaklaşımla temellendirilmeye çalışılır. Bunlardan ilki, davranışçı yaklaşımdır. Davranışçılığa göre kötülüğün kaynağı, insanın içinde yaşadığı çevreden edindikleriyle şekillenen davranışlarında ortaya çıkar. Skinner'ın Kant'ın sorusuna benzer olan sorusunun cevabı da belirsizliklerle doludur. Freud, Jung ve Frankl'a göre insan doğasında iyi ve kötü bir arada bulunmaktadır ve insan doğası iyiyi yapmaya eğilimlidir. Kötüyü ya bilinçli olarak bastırır ve yönlendirir ya da bilinçsiz olarak bastırır ve kontrolsüz bastırılan kötülük, içe doğru alt edilmesi güç bir gölge oluşturur. İyilik-kötülük ikilemi, binlerce yıldır tartışılagelen en temel ikilemlerden biridir. Kötülük kavramı tarih boyunca insanı ve insanın en zengin üretimi olan edebiyat ve sanatı da etkilemiştir. Peki edebiyatçılar kötülükle ilgili neler söyler? İşte yazarların kötülük kavramı üzerine düşünceleri… 'Dünyada kötülük neredeyse her zaman cehaletten kaynaklanır ve eğer aydınlatılmamışsa, iyi niyet de kötülük kadar zarar verebilir.'- Veba, Albert Camus 'Kötülük dünyada değil, kişinin yüreğindedir.' 'Kötülüğün asıl yüzünü açıkça görebilmek için, kötülük etmek gerekir.' 'Bana kötü diyip kötülük edeceksen, Ya Hüda, ne farkın kalır benden söyle.' 'Hiç şüphesiz ben kendi nefsime kötülük edenlerden oldum.' 'Herkesin bildiği gibi kötülük, daima en kolay yapılan şeydir.' 'İyilik demek kimseye kötülüğü dokunmamak değil, kötülük yapacak cevheri içinde taşımamak demektir.' 'Kötülük edenin alçaklığını suratına haykırmanın üstün bir zevki vardır.' 'Kötülük eden bir tek o olsaydı, ortada kötülük kalmazdı. İki insan arasındaki kötülük sadece birinden mi çıkar? Kötülük iki taraflıdır. Onun yaptığı kötülüğü görüyorsun ama kendininkine gözlerin kapalı. Sadece o kötü olsa, sen hep iyi olsaydın ortada kin olmazdı.'

Kötülük nedir? Kötülükle ilgili hadisler...

Mersin'de "Bolkarlar'dan Toroslar'a Desenlerin Sırrı" temalı defile düzenlendi

"Selvi Boylum Al Yazmalım" Kazakistan'da tiyatro oyunu oldu

"Uluslararası Ankara Caz Festivali" Kerem Görsev Trio konseri ile başladı

İsmet Özel'in Taşları Yemek Yasak kitabından düşündürücü satırlar

Ekrem Demirli'nin ufuk açıcı cümleleri

Rahman’ın has kulları

İslam’dan edebiyata kadar en özgün konuların podcastleri

Filistin'deki zulme karşı Müslüman tavrı nasıl olmalı - PODCAST

Uygur Türklerinin kaderini değiştiren 48 madde

"Selvi Boylum Al Yazmalım" Kazakistan'da tiyatro oyunu oldu

PODCAST I Fergana Vadisi'nin önemi

Merhametten ve empatiden uzak Çocuk Hakları Günü!

Metoda dair: Yöntemi gözden geçirme

Filistin'in bağımsızlığını resmi olarak tanıyan ülkeler

Filistin'in bağımsızlığını resmi olarak tanıyan ülkeler

Haris el-Muhâsibi'den Hakk'ı Arayanlara Nasihatler

Filistin’i işgale yönelik Yahudi göçleri: Aliyah

İsrail işgallerine karşı "birlik" çağrısı

Osmanlı belgeleri ışığında Filistin’e Yahudi göçü

Bosna Savaşı öncesinde bölgedeki gerilimlerin tarihsel kökenleri

Osmanlı'nın Balkanlar'daki 5 eseri

Hz. Hafsa'nın (ranha) hiç kapanmayan penceresi

İslam mimarisinin çekirdek kavramı: Mekan

Avrupa'nın acımasız yüzü

Uygur Türklerinin kaderini değiştiren 48 madde

Hayatı ve fikirleriyle Yazıcızadeler

Arama

Kötülük nedir? Kötülükle ilgili hadisler...