Arama
Mukabele geleneği nasıl başladı?
Sözcük anlamı itibarıyla "karşılıklı olmak" anlamına gelen mukabele, Peygamber Efendimizin önemli sünnetlerinden biriydi. Peygamberimizin Cebrail ile Ramazan ayında Kur'an-ı Kerim'i karşılıklı okuması bir gelenek olarak günümüze kadar geldi. Hz. Peygamber'in sünneti olan mukabele, yüce kitabımızın eksiksiz olarak günümüze gelmesinin deliliydi. Peki, mukabele geleneği nasıl başladı? Hatim duası nasıl yapılır?
Allah, yüce kitabımızda Kur'an'ın okunurken euzu besmele çekmek gerektiğini buyurur: "Kur'an okuyacağın zaman önce kovulmuş şeytandan Allah'a sığın." (Nahl, 98)
Bu emre uyarak "Eûzü billahi mineşşeytânirracim. Bismillahirrahmanirrahim" diyen bir kimse, kendisini Allah'ın korumasına havale eder.
Kur'an okurken ayetler üzerinde düşünmemiz ve onları anlamaya çalışmamız gerekir. "Allah, düşünüp anlasınlar diye ayetlerini insanlara açıklayıp durmaktadır." (Bakara, 221)
Kur'an okurken hızlı ve daha fazla okuma anlayışının ise uygun görülmez. Bir defasında "Üç günden az bir zamanda Kur'ân'ı hatmeden kişi, ne okuduğunu anlamış değildir." diyerek ashabını uyaran Resul-i Ekrem Kur'an'ı nasıl okuduğunu, Hz. Aişe şöyle anlatır:
"Bir gecede hatim yaptığını söylediğiniz kimseler, Kur'ân okuduklarını söyleseler de gerçek anlamda onlar Kur'ân'ı okumuş değillerdir. Bazı geceler Resûlullah ile beraber bütün bir geceyi uyanık geçirdiğim olurdu. Ancak O, bir gece boyunca sadece Bakara, Al-i İmran ve Nisâ sûrelerini okurdu. Fakat Resûlullah, müjde ayetlerini okuduğu zaman dualar edip niyazda bulunur, azap ayetleri geldiği zaman ise Allah'a sığınır, iltica ederdi."
Mukabele, sözlükte "iki şeyi birbiriyle karşılaştırmak" anlamına gelir. Üç aylarda ve özellikle Ramazan ayında cami, mescide ve evlerde daha çok sabah, öğle, ikindi namazları öncesinde hâfızlar tarafından okunan Kur'an'ı takip etmek suretiyle hatim indirme geleneğine adı oldu. Zamanla hâfızların bu okuyuşları için de aynı terim kullanıldı.
Kur'an literatüründe mukabele ise Cebrail'in Ramazan aylarında her gece Hz. Peygamber'e gelerek o ana kadar nazil olan ayet ve süreleri karşılıklı okuyup kontrol etmelerini ifade eder. Kur'an'ın Ramazan ayında indirilmeye başlanması, bu ayda yapılan amellerin diğer zamanlara göre daha faziletli kabul edilmesi de mukabele geleneğin yaygınlaşmasında etkili oldu.
Peygamber Efendimize ilk vahiy, 610 yılında Mekke yakınlarında Nur Dağı'ndaki Hira Mağarası'nda geldi. Bu vahiy süreci yaklaşık 23 yıl devam etti. Bunun ilk 13 yıllık süresi Mekke'de, diğer kısmı Medine'de geçti.
Kur'an-ı Kerim, Ramazan ayında Kadir gecesinde dünya semasına indirildi. Sonra Kadir gecesinden başlamak suretiyle; parça parça Peygamber Efendimize 23 yılda indirilmeye devam etti.
İbn-i Abbas şöyle anlatır: "Resul-i Ekrem Efendimiz insanların en cömerdi idi. Kendisine vahy getiren melek Cebrail (as) ile karşılaştığı zaman cömertliği son dereceyi bulurdu. Cebrail (as), Ramazan'ın her gecesinde Peygamberimizle buluşup Kur'an okurlardı. İşte böylece Resulullah (sav), Cebrail (as) ile buluştuğu zaman, insanlara rahmet getiren rüzgârdan daha cömert olurdu."
Buhari, Savm 7, Müslim, Fadail 50, Tecrid-i Sarih 1/6 Hadis No: 6
Peygamber Efendimiz ile Cebrail, her yıl Ramazan ayında bir araya gelerek o güne kadar indirilen Kur'an ayetlerini karşılıklı okurdu. İlk önce Cebrail okur Resulullah dinler sonrasında Hz. Peygamber okur Cebrail dinlerdi.
Mukabele karşılık verme, karşılıklı okuma anlamına gelir. Bir kimsenin Kur'an'ı ezberden veya kitaptan yüksek sesle okuması ve onu dinleyen topluluğun da sessizce Kur'an'dan takip etmesi anlamına gelen mukabele okumanın adabı sırasıyla şu şekilde olmalı:
Okumaya başlamadan önce ağız misvakla temizlenmeli
Kur'an, mescit veya bir başka temiz yerde okunmalı, kıbleye yönelmeli
Allah'ın "Kur'an okuyacak olduğun zaman, kovulmuş şeytandan Allah'a sığın" ayeti gereğince Kur'an okumaya başlarken euzü besmele çekilmeli
Tevbe Suresi hariç her surenin başında besmele çekilmeli
Okunan Kur'an ayetlerini huşu ile dinleyip anlamları hakkında düşünülmeli
Ses güzelleştirilerek ve tane tane okunmalı
Aceleci davranmayarak med kaidelerine uyulmalı
Mukabeleyi takip ederken mümkünse okunan harfleri içimizden tekrar edilmelidir. Fakat gücümüz nispetinde yalnız göz takibi yapmakta da bir mahzur yoktur. Resûlullah şöyle buyurdu: "Kuran okuyunuz! Çünkü Kuran, kıyamet günü, kendi yârânına (kendisini okuyan amel edenlere) şefaatçi olarak gelecektir.''
"Mukabele", Kur'an'ın yazılması ve hafızlar tarafından ezberlenmesi dışında her sene tekrarlanan üçüncü ve önemli bir "koruma garantisi" niteliği taşır. Bu "Zikri (Kur'ân'ı) biz indirdik, O'nun koruyucusu da elbette biziz" (el-Hicr, 15/9) ayetinin Asr-ı Saadet'te gerçekleşmiş bugün de devam etmekte olan bir mucizesidir.