Arama
Titiz bir alim: Haris el Muhasibi
İslami düşünce sistemini Kur'an ve sünnet üzerinden şekillendiren Muhasibi, tasavvufu kuramsal olmaktan çıkarıp pratik hâle getirir ve kendi ekolünün kurucusu olur. Hayata karşı dürüstlüğe büyük önem veren bu zat, aynı zamanda tasavvufu felsefeye yaklaştıran ilk sufidir. Zamanında Haşhaşiler ile de mücadele eden Muhasibi'yi gelin daha yakından tanıyalım.
◾ Henri Gorben, el-Mekki'nin el- Mesâil fi amali'l-kulûb ve'l-cevârih eserinde satır satır Muhasibi'den izler olduğunu ifade eder. Muhâsibî'nin tasavvuf düşüncesinden etkilenenler arasında İbn Haldun da vardır.
◾ Basra, İslami rasyonalizmi başlatan Mu'tezile mezhebinin doğduğu şehirdir. Abbasi halifeleri Mu'tezile mezhebinin İslami akılcılık anlayışını destekler ve devlet politikası olarak benimserler.
◾ Başta Ahmed b. Hanbel olmak üzere Ehl-i Sünnet mezhepleri Kur'an ve sünnete dayalı felsefe geliştirirken Mu'tezile aklı ön plana alarak daha soyut kuramlar oluşturur ve tanrı kavramını çözümlemek isterler.
◾ Muhâsibî, Ehl-i Sünnet'in temsilcisi Ahmed b. Hanbel ve Mu'tezile âlimlerinin savunduklarına karşı herhangi bir yakınlık duymaz.
◾ Dahası Ahmed b. Hanbel ve Muhâsibî arasında yaşanan kelami tartışmalar nedeniyle Ahmed. B. Hanbel, Muhâsibî'yi huzurundan kovup kitaplarının okunmasını yasaklayarak onu gözden düşürür.
◾El-Akl adlı eseriyle Mu'tezile mezhebinin görüşlerini çürütmek ister. Onun tasavvuf düşüncesi ne tamamen akla dayanır ne de akıldan tamamen bağımsızdır. Ona göre akıl, insan doğasının cevheridir.
◾ İnsanın aklı da imanı kadardır. Bazı mutasavvıfları dini, siyasi meselelere alet edip kötüye kullandıkları için eleştirir.
◾ Kendini siyasetten soyutlayarak münzevi bir yaşam sürer. Peygamber Efendimiz'in (SAV) tebliğini ve sahabenin değerini insanlara anlatmayı amaçlar.
◾ Döneminin din dışı uygulamaları ve batıl inançlarıyla mücadele eder, bu doğrultuda eserler kaleme alır.
◾ Muhâsibî'nin ahlak felsefesini dine dayanır ve merkezinde Allah vardır. İyi ve kötünün ölçütü insan değildir, din tarafından belirlenir.
◾ İnsan dinî sorumluluklarını yerine getirdiği takdirde iyidir. Bu Sokrates'in "erdemli insan"ı ile bağdaştırılabilir. Kul, Allah ile ilişkilerinde riyakâr olmamalı, yalnızca Cenab-ı Hakk'ın vereceği mükâfatı düşünerek hareket etmelidir.
◾ Diğer bir deyişle onun için ahlak bireyin çabasıyla sonradan kazanılmaktadır. İhlas kişinin güzel ahlaklı olduğunun göstergesidir. İhlasa havf yani kulun Allah tarafından gözetlendiğini düşünerek hareket etmesi de eşlik etmelidir.
◾ Muhâsibî için bilgi epistemolojik olarak nefis muhasebesinin kendisidir. Bu insanların kalp ve diğer organlarıyla Allah'a ibadet etmesine tekabül eder.
◾ Nefis muhasebesi ise insanın akıl ve iradesini kullanarak Allah'ın sevdiği ve sevmediği davranışlarına farkına vararak bunlar üzerine düşünmesi ve kendini tartmasıdır.
◾ Nefsine uymadan tarafsızca kendini eleştiren kişi mü'minlik mertebesine ulaşır. Ayrıca dışarıdan gelecek olumsuz yorumlara karşı dayanıklılık kazanır.
◾ Takva da nefis terbiyesinin tabii sonucudur. Dolayısıyla Muhâsibî için ahlak, inanç ve ibadet dindarlığı meydana getiren temel unsurlardır. Muhâsibî'nin dürüstlük ile ilgili sözleri: Dürüstlük kalpte yer edinince orada bir nur hâsıl olur.
◾ Ardından bütün bedeni saran bir coşku ve heyecan meydana gelir. Organlar bu coşku ve heyecanın büyüklüğü oranında payını alır.