Arama
Aharlı kağıt nedir? Aharlı kağıt nasıl yapılır?
Binlerce medeniyeti bünyesinde barındıran, en nadide eserlerin ev sahibi olan kağıtlar, birbirinden maharetli ustaların elinde birer reçeteye dönüşüyor. Bir tezhibe veya hat sanatına zemin olacak kağıt uzun bir süreçten ve pek çok işlemden geçerek hazırlanabiliyor. Sizler için selülozun hamur olmasıyla başlayan maceranın, aharlanarak tezhip ve hat sanatına nasıl zemin olduğunu araştırdık.
Eskiden bilhassa hat sanatında kullanılan kağıtlar aharlanırdı. Kağıdın aharlanması işleminden sonra kağıt cilalanmış olur; aharlanan kağıt üzerine mürekkeple yazılan yazıyı birkaç defa silip yeniden yazmak mümkün olur ve aharlı olduğu için kağıt yıpranmaz. Aharlı kağıt üzerinde kalemin kayması gayet kolay olurken; mürekkep de kolay ve kıvamında akar, kağıda tam siner. Aharlı kağıt üzerine yazı kolay yazılır ve yazının keskinliğini sağlamak kolay olur. Aharlı bir kağıt üzerine yazılan yazı hiç bozulmadan ve solmadan asırlarca muhafaza edilebilir.
Kâğıt âharlamanın çok çeşitli yolları, âhar yapmanın değişik usulleri vardır. Fakat en yaygın olanı yumurta, un ve nişasta âharıdır. Nefeszâde İbrâhim'in yazdığı Gülzâr-ı Savâb'ın bir bölümü çeşitli âhar yapma usulleri ile bunların uygulanmasına ayrılmıştır. Eser bu bakımdan konuyla ilgili derli toplu bilgi veren tek kaynaktır.
Ahar; nişasta, şap ve yumurta akı maddelerinden yapılır. Elde edilen bu sulu madde kağıt üzerine sürülür veya kağıt bu maddeye batırılır. Böylece kağıt parlak görünür. Kaba, pürüzlü ve kalemin yürümesine müsait olmayan kağıtlar, aharlanmak suretiyle yazı yazmaya son derece müsait hale getirilir.
Diğer yapılış usullerinden bazıları da şöyledir: Beyaz şap, havanda dövülür ve su içinde eritilerek ateşte iyice kaynatılır. Elde edilen sıvı, bir kap içine dökülerek sıcak iken içine aharlanacak kağıt batırılıp çıkarılır ve bir yere serilerek gölgede kurutulur. Sonra bir miktar su kaynatılır ve ayrıca bir çanak içinde bir avuç miktarı nişasta ezilerek suya dökülür ve devamlı karıştırılarak nişasta kokusu kalmayıncaya kadar kaynatılır. Sonra bir teneke kap içine boşaltılıp, önceden şaplanıp kurutulmuş kağıtlar bu suya batırılır ve gölgede kurutulur. Bundan sonra da mühre vurularak yani cilalı bir taş veya madeni kağıt üzerine sürerek parlatılır. Bu ahar ne kadar beklerse o kadar iyi olur. Hatta bir kaç sene duran aharlı kağıtlar yazı yazmaya daha uygun olurlar.
Daha çeşitli yapılış usulleri olan aharın yapılış usullerinin hepsinde esas madde nişasta, yumurta akı ve tutkaldır. Kalemin aharlı kağıt üzerinde kaymasına "kalemgir" denir. Kağıtları buna elverişli yapmak için aharladıktan sonra üstüne başka sıvılar da sürülür. Bu sıvılara "tıla" denir. Kağıdın güzel kokması için misk veya gül suyu gibi güzel kokular katılır. Böylece kağıt çok nefis kokar. Aharlı kağıtlara gül kırmızısı, gül pembesi, kanarya sarısı, filizi ve açık mavi renkler de verilirdi.
Hat sanatında yazının çeşidine göre kağıda sürülen aharın cinsi değişirdi. Kur'an-ı Kerim yazmak için hazırlanan kağıtların her iki tarafı da aharın en incesi ile aharlanırdı. Levha, meşk ve buna benzer yazılar için kullanılan ve sadece tek tarafına yazı yazılacak olan kağıtların aharları birkaç kat olmak üzere kalın sürülürdü. Bu kağıtlar üzerinde tashih gerekince kağıt bozulmadan yapılabilirdi. Talik yazı için kullanılacak kağıtlara sürülen ahar tabakası çok kalın olurdu. Talik yazı için ahar yapanlar kendilerine mahsus soğuk damga yapmışlardı ve hazırladıkları hususi kağıtları bu damga ile damgalarlardı