Boğaz'ın nadide incisi: Şemsi Paşa Camii

➡ İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Üsküdar'da bulunan tarihi Şemsi Paşa Cami'nde skandal bir karara imza atarak sahil kısmına çelik konsol sistemli yürüyüş yolu çalışmalarını başlattı. Bu çelik konsol sisteminin üzerine de beton döktü. Yapılan bu çalışma, büyük tepki ile karşılandı. ➡ Daha önce de kazık çakılarak caminin deniz tarafına yol yapılmaya başlanmış, binada çatlaklar oluşunca vazgeçilmişti. ➡ Bugünlerde İstanbul Büyükşehir Belediyesi, yapının yalı cami özelliği ile orijinalliğini yok edecek yol yapımını tekrar başlattı. Yalı camiler, boğaz kıyılarına inşa edilen mütevazı ve bulundukları yerin siluetini belirleyen yapılardır. ➡ İBB'nin bu çalışması, tarihi yapının denizle olan bağını kopartarak yalı cami özelliğini kaybetmesine neden olacak. Yapılan bu yolun, yoğun yaya trafiği yüzünden caminin tarihi dokusunda kalıcı hasar bırakması da söz konusu. ➡ İBB yönetimi tarihi hatayı 'portatif yolun yalı cami özelliği bozulmayacağını' söyleyerek savunsa da denizle olan bağı kopartılan bir yapının bu özelliğini kaybedeceği aşikârdır. Nitekim caminin hemen arka tarafında yayaların geçtiği sahil yolu mevcutken yapılan bu inşa çalışmaları gereksizdir. Yapılan çelik konsol çalışması özgün tarihi rıhtım dokusunda da tahribatlara neden olacaktır. ➡ Prof. Dr. Erhan Afyoncu, yapılan çalışmaya 'Vapurla geçerken bütün güzelliği ve zarafetiyle Üsküdar'a hoş geldiniz diye sizi karşılayan bu küçük ama son derece zarif ve orantılı külliye sahili bir biblo gibi süsler. Bu kadar güzel bir eser başka bir memlekette olsa cam fanusta korunur ama biz birkaç yıldır orijinalliğini ve güzelliğini bozmak için elimizden geleni yapıyoruz.' sözleriyle tepki gösterdi. ➡ Bu çalışma aynı zamanda, sırrı çözülemeyen eserlere imza atan Mimar Sinan'a büyük saygısızlıktır. İleri mimari zekasıyla kendine hayran bırakan Koca Sinan, deniz üzerinde yaya yoluna ihtiyaç duysaydı bunu pek tabii kendisi inşa ederdi. ➡ Vakıflar Genel Müdürü Burhan Ersoy da Şemsi Paşa Camisi'nin sahil kısmında yapımı devam eden yaya yoluna tepki göstererek çalışmadan ivedilikle vazgeçilmesini istedi. Ersoy, aksi takdirde yasal sürecin başlatılacağını bildirdi. 'Yalı camii özelliği ve 450 yıllık tarihi ile boğazın incilerinden Şemsi Paşa Camii'ne İBB tarafından yapılmaya çalışılan yaya yolu uygulamasından ivedilikle vazgeçilmesini, vazgeçilmediği takdirde, camimizin kimliğini korumak açısından Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu nezdinde gerekli girişimlerde bulunacağımızı, buna bağlı olarak ilgililer hakkında yasal süreci başlatacağımızı belirtmek istiyorum.' Gelin, boğazı inci gibi süsleyen bu nadide eserin tarihine daha yakından bakalım 👇 Cami, İstanbul Boğazı'nın Marmara'ya açıldığı bir noktadadır. 📌 Mimar Sinan'ın güzide eseri Şemsi Paşa Camii, Selimiye Camisi'nden sonra 1580 yılında inşa edildi. Aynı zamanda Mimar Sinan'ın en küçük yapısıdır. Birçok sanat tarihçisi tarafından İstanbul'un en güzel camisi olarak tanımlanır bu yapı. 📌 Şemsi Paşa Külliyesi, cami, medrese ve türbeden meydana gelir. Banisi yani yaptıranı, III. Murad döneminin sadrazamı Şemsi Ahmed Paşa'ydı. ➡ Külliye, Şemsi Ahmed Paşa'nın sarayının hemen yanında yer alırdı. Paşa'nın III. Murad adına yaptırdığı Şerefâbâd Kasrı adıyla bilinen bu saray, birkaç duvarı haricinde günümüze ulaşamadı. Dünyanın en güzel cami minareleri 📌 Şemsi Ahmed Paşa, Candaroğlu hanedanlığına mensuptu. Aynı zamanda son Kastamonu Beyi Kızıl Ahmet'in torunuydu. Kanuni Sultan Süleyman, II. Selim ve III. Murad' müsahiplik ve avcı başılık yaptı. ➡ Şemsi Ahmed Paşa, soyunu ve ismini en iyi şekilde temsil etmesi için Üsküdar'a bir cami inşa ettirmek istedi. Fakat Mimar Sinan'dan özel bir isteği vardı. Caminin minarelerine kuşların konup pisletmemesi... Mimar Sinan'ın eserleri hakkında 33 ilginç bilgi 📌 Şemsi Paşa'nın bu isteği üzerine Mimar Sinan, yaptığı ölçümlerle kuzey-güney rüzgarlarının kesiştiği, boğaz akıntısının çok güçlü olduğu bir noktaya yapıyı inşa etti. Böylece dalgaların ve rüzgarın oluşturduğu titreşim kuşların cami üzerine konmasını engelledi. ➡ Aktarılanlara göre Mimar Sinan, caminin yapımı sırasında inşaatın temelinde kullanılacak kayaları oydurdu. Böylece, dalgaların bu alanlara girmesi sağlanarak kuvvetli akustik sesten kuşların rahatsız olması sağlandı. ➡ Bu tarihi eser, halk arasında 'Kuşkonmaz Camii' olarak da bilinir. Dalgalarının cami duvarlarına vurmasıyla beraber, yapının minarelerine kadar bir titreşim meydana gelir. Bu da kuşların yapıya konmasını engellemektedir. Mimar Sinan'ın yaptığı en küçük külliyedir Şemsi Paşa Cami. ➡ Caminin yapılış amacı hakkında farklı rivayetlere vardır. Bunlardan birine göre Şemsi Paşa'nın oldukça titiz olması bir diğeri de 'Üzerinde kuşların uçmayacağı bir yer var mıdır?' sorusunun etkili olduğu söylenir. ➡ Bir diğer rivayete göre ise Sokullu Mehmet Paşa ile konuşmaları etkili oldu. İki devlet adamı sohbet halindeyken konuşma Sokullu'nun kendi adına yaptırdığı camiye geldi. Bu isimler, aynı zamanda rakipti. Şemsi Paşa, Sokullu Cami'nin bir eksiği olduğunu söyledi. Minarelere konan kuşlar, caminin kirlenmesine neden oluyordu. Bundan dolayı da 'Senin külliyene kuşlar pislemiş' diyerek Paşa'ya takıldı. Sokullu ise 'Gökyüzüne açık olan her mekân kuşlardan nasibini alır' diye yanıtladı. Bunun üzerine Şemsi Ahmed Paşa, zarif mimarisiyle kendisine hayran bırakacak, her daim temiz olacak bundan nedenle de üzerine kuşların konamayacağı bir külliye yaptırmaya karar verdi. İstediği bu özellikleri inşa etmeye mahir olan tek kişi ise Mimar Sinan'dı. Evliya Çelebi 'Seyyahatnâme'sinde bu şahane yapıdan şöyle bahseder: 'Küçük bir camidir. Ama o kadar şirin bina olunmuştur ki, geriden gören, bir kasrı müzeyyen zanneder.' ➡ Evliya Çelebi ile aynı asırda yaşamış olan tarihçi Eremya Çelebi, 'Caminin büyük kubbesinin üstünde ve el büyüklüğünde olan yaldızlı alem, güneşin karşısında pırıl pırıl yanar' diye bahseder. ➡ 'XVIII. Asırda İstanbul' adlı eserin sahibi İnciciyan Efendi, alışılmışın dışında olarak camiye güneş şeklinde bir alem konulmasını sahibinin adıyla izah eder. Nitekim şems, güneş anlamına gelir. Yabancı seyyahlar İstanbul'u nasıl anlattılar? ➡ Avlunun ortasında yer alan cami, kare planlı ve tek kubbelidir. Kesme taştan yapılan kubbesi sekiz yüzlü bir kasnağa oturmaktadır. ➡ Kuzey ve batı cephelerinin önünde on adet ince sütunla desteklenen düz çatılı bir son cemaat revakı dolanır. Kubbedeki celî sülüs yazılar İsmail Hakkı Altunbezer tarafından yazılmıştır. ➡ Demir şebekeli pencereleri olan avlu duvarı ile çevrili olan külliyeye biri doğu, diğeri kuzey tarafından iki kemerli kapıdan giriş yapılabilirdi. Kırmızı ve beyaz taşlardan örülmüş kapı kemerinin üzerinde yer alan dört mısralık sülüs yazılı kitâbedeki manzume şair Ulvî'ye aittir. Şemsi Paşa eyledi bu cami'i bünyâd çün ➡ Tek şerefesi vardır ve korkulukları ahşaptandır. Mimar Sinan, denize kayma riskine karşılık caminin mihrabına iki küçük sütun koydurduğunu, tehlike anlarında hareket ederek uyarı verdiği söylenir. ➡ Caminin avlusunda L şeklinde bir medrese vardır. On iki adet kare planlı hücrelerden oluşur. Dershane ve medrese hücreleri çift sıra pencere ile ışık alır. Daha sonraları tekke olarak vazife gören bu yer Balkan savaşları sırasında 1914'te göçmenler barındırdı. Burası günümüzde halk kütüphane olarak kullanılır ve 27 bin eseri barındırır. ➡ Caminin avlusunun iki kapısından biri denize diğeri cadde tarafına açılır. Denizin hemen kıyısında yer alan cami, Boğaz'ın Marmara'ya açıldığı konumdadır. ➡ Külliyedeki türbe, diğer yapılardan farklı olarak, caminin içine açılır. Ahmed Paşa, külliyenin bitmesini göremeden vefat ettiği için buraya defnedildi. Türbenin sülüs yazılı kitâbesinde şu dizeler yer alır: Ya İlâhî son nefesinde Şemsi-i biçarenin Yapının avlusundaki Galata Köprüsü'nün ve Haliç'in tam karşısında yer alan Şemsi Ahmed Camii, 4 asırdır boğazın misafirlerini selamlar. ➡ 1894'te İstanbul'da yaşanan büyük depremde cami büyük oranda harap oldu. Bu büyük doğal afetin ertesi yılı onarılsa da cumhuriyet döneminde harabe haldeydi. İbrahim Ethem Bey'in Camilerimiz adlı eserinde belirttiğine göre minaresi tahrip olmuş, binanın kurşunları çalınmış ve yapı sarmaşıkların sardığı bir yer halini almıştı. 1930'larda onarıma alınan cami, restorasyon sırasında normalde arkadaki kapı direkt denize iniyorken caminin önüne beton ilave edilerek yürüyüş yolu açıldı. İbrahim Hakkı Konyalı caminin restorasyon sürecini şöyle anlatır: 'Bu pırlanta manzume 1938 yılına kadar ihmal edilmiş, unutulmuş, minaresi yıkılmış, kubbeleri çatlamış, üstündeki kurşunları soyulmuş, medrese odaları ve dersanesi ahır, ağıl, camii, abdesthâne haline getirilmişti...... Kadro harici bırakılarak arsası satışa çıkarılacaktı. Evet! Mimar Sinan'ın deliksiz bir inci gibi bu pek kıymetli eseri haraç mezat satılacak ve yıktırılacaktı. Ben 7 Nisan 1938 tarihli Tan gazetesinde bu korkunç cinayeti bildirmiş, Sinan severlerden ve bütün Türklerden ilgi isteyen bir yazı neşretmiştim. 'Bizim Mimar Sinan severliğimiz münafık imanı gibi hançerelerimizden kalbimize inmez' demiştim.' ➡ Dört asırlık cami denize doğru kıvrılmaya başlayınca 2008'de tekrar onarıma alındı ve tehlike ortadan kaldırıldı. ➡ Külliyeyi yaptıran Şemsi Ahmed Paşa'nın annesi Şahnisa Sultan, II. Beyazıd'ın oğlu Şehzade Abdullah'ın kızıydı. Enderun'da yetişen Paşa, iyi bir doğancı ve mahir bir avcıydı. Enderun'da iken Kanunî Sultan Süleyman'ın yakın çevresine girdi. Saray ağalıklarında görev yaptı. ➡ Paşa, Şam, Sivas, Anadolu ve Rumeli valilikleri yaptı. Emekli olduktan sonra II. Selim ve III. Murad'ın musahibliğinde bulundu. Bolu'da İmaret Camii ve Külliyesi, Gerede'de bir han Şam'da ise Ahmediye Medresesi'ni inşa ettirmişti. ➡ Yaptırdığı hayır eserlerinin yanında Paşa, edebiyat ile de ilgilenirdi. Türkçe divanı da bulunan Şemsi Ahmed'in 'Cevâhirü'l-Kelimât' adlı Arapça- Türkçe lügat, 'Tuhfe' isimli Farsça-Türkçe manzum lügat, 'Şehnâme-i Sultan Murad' isimli manzum tarih, 'İ'tikâd-nâme-i Şemsi Paşa' ve 'Vikâye Tercümesi' adlı eserleri bulunur. 'Şehnâme-i Sultan Murad' adlı Osmanlı tarihini anlattığı eserinde 2.398 beyit yer alır ve eserinde Hulefâ-i Raşidin'den başlayıp, çeşitli İslâm devletlerinden bahsettikten sonra devlet-i aliyyenin kuruluşundan itibaren tarihinden bahseder. Tarihçi Mustafa Âlî, Şemsi Paşa'yı Süleyman'ın eğlenceli av arkadaşı, II. Selim'in sofradaki yoldaşı ve III. Murad'ın devlet işleri ile ilgili akıl danışabileceği güvenilir arkadaşı olarak gösterir.