Arama
İslam sanatında zirve: Selçuklu çinileri
1071 Malazgirt Zaferi ile birlikte Anadolu topraklarına hakim olan Selçuklular, bölgeyi mimari ve sanat alanında kalkındırdılar. Köklü bir geçmişe sahip olan Selçuklular, İslam'dan sonra asıl hüviyetine kavuşan çini sanatını eserleriyle zirveye taşıdılar. Peki, Selçuklu çini sanatında kullanılan motifler ve bu sanatı diğer dönemlerden ayıran hususlar nelerdi?
📌 Çininin Anadolu Selçuklusu'nda gelişim göstermesinde kültürel bir etkileşim de söz konusudur. Bizans medeniyetiyle tanışan Türkler, bu medeniyetin sanatından da türlü şekillerde etkilendiler.
🔹 Türkler, Bizans mimarisinde çok kullanılan mozaik ve freskonun yerine mimari süsleme öğesi olarak İslami incelikle yoğrulan çiniyi tercih ederler.
📌 Selçuklular'ın kullandığı çini sanatı teknikleri şöyledir:
1- Mozaik çini tekniği:
13.yüzyıl Anadolu Selçuklusu'nda ortaya çıkan ve Osmanlı döneminde varlığını 15. yüzyıl sonuna kadar sürdüren bir tekniktir. Bu teknikle firuze, mor, yeşil, lacivert renkte sırlanmış çinilerden istenen örneğe göre kesilmiş parçalar alçı zemin üzerinde bir araya getiriliyor ve yepyeni ahenkli bir görüntü ortaya çıkar.
2- Sır altı boyama tekniği:
Pişmiş toprağın üstüne çekilen ince astar tabakasına süslemeler yapılır, süslerin üstüne sır sürüldükten sonra parça yeniden fırınlanır. Selçuklu ve Osmanlılarda en çok görülen yöntemdir.
3- Perdah tekniği:
Bir sır üstü tekniğidir. Beyaz astarlı renksiz saydam sırlı levhalar üzerinde altın ve gümüş tozları ile süsleme yapılmakta ve fırınlanmaktadır.
📌 Çiniyi diğer sanat türlerinden ayıran husus kullanılan teknikler olarak görülmektedir. Bunun farkında olan Selçuklular, ortaya koydukları yeni tekniklerle sanattaki başarılarını tescillemiş oldular.
🔹 Anadolu Selçukluları'ndaki çini sanatına baktığımızda gözümüze ilk çarpan husus; kullanılan bu tekniklerin kalitesidir. İlk dönem çini örneklerinde sırlı tuğla, levha çini ve mozak çini teknikleri kullanılmış, en çok tercih edilen ise firuze renkli çiniler olmuştur.
📌 Selçuklular döneminde dini ve sivil yapılarda kullanılan teknikler genellikle farklılık göstermiş. Köşk ve saray gibi sivil yapılarda yıldız, altıgen, kare, dikdörtgen gibi geometrik çini levhalar tercih edilmiş.
🔹 Saray duvarlarında, insan, hayvan, burç ve takvim hayvanları, mitolojik ve efsanevi yaratıkların kullanılmasıyla zengin figüratif gelenek oluşturulmuş. Av hayvanları, çeşitli kuşlar, ejder, sfenks ve elbette Selçuklular'da hakimiyetin sembolü olarak görülen çift başlı kartal kullanılan çini motifleri arasında…
📌 Selçuklu dönemi saray ve köşkleri günümüze kadar sağlam bir şekilde gelemese de yapılan kazılar sonucunda Selçukluların zengin bir süslemeye sahip oldukları görülmüş.
🔹 Konya'da Alaeddin Köşkü olarak bilinen sarayda kare, yıldız ve baklava biçiminde çok özel çiniler bulunur. Yalnız bu yapıda kullanılan "minai" tekniğindeki çinilerde Selçuklu dönemi saray hayatını yansıtan önemli sahneler karşımıza çıkar. Bu çinilerin bir kısmı İstanbul Türk ve İslam Eserleri Müzesi'ndedir.
Konya Alâeddin Köşkü'nün mînâî tekniğinde yapılmış çinilerine bir örnek (İstanbul Türk ve İslâm Eserleri Müzesi)