Arama
İslam tarihinin dönüm noktası Nizamiye Medresesi
Orta Çağ İslam dünyasının en önemli eğitim-öğretim kurumlarından olan Nizamiye Medreseleri, Büyük Selçuklu veziri Nizamülmülk tarafından devrin zararlı düşüncelerine karşı İslam itikadını korumak amacıyla kuruldu. Teşkilat ve müfredatıyla bir dönüm noktası teşkil eden Nizamiye Medresesi'ninden Salerno, Paris ve Oxford gibi Batı'da kurulan üniversiteler de etkilendi.
Nizâmülmülk, medreseyle bizzat meşgul oldu ve medreseye bağlı bir kütüphane kurdurdu. Çok kıymetli kitapların bulunduğu kütüphane sayesinde öğrencilerin uzun seyahatler yapmasına gerek kalmadı.
Nizamiye Medresesi Kütüphanesi, 1116 yılında çıkan yangında yandı fakat öğrencilerin büyük fedakârlıkları sayesinde kitaplar yanmaktan kurtarıldı. 1132'de kütüphane yeniden inşa edildi. 1258 yılındaki Moğol istilasından zarar görmediği söylenirse de bu zengin kütüphaneden günümüze hiçbir eser kalmadı.
Nizamiye Medreseleri planı, teşkilat ve müfredatıyla medreseler tarihinde bir dönüm noktası teşkil etti. Nizamiye'den önce kurulmuş olan medreseler özel kuruluşlar olduğu halde Nizamiye Medreseleri devlet himayesinde birer kamu müessesi olarak ortaya çıktı.
Nizâmülmülk medreseyi Bağdat'ta kurduğu zaman, bizzat kendisi ve kendisinden sonra ailesinden gelenler bu kuruluşun şeref idarecileri olarak seçildiler. Medrese, Nizâmülmülk zamanında ve ölümünden sonra o ve halefleri tarafından tayin edilen ve "nâib" denilen yüksek bir memur tarafından idare edilirdi. Medresede nâib, hocalar ve yardımcı hocalardan başka muhasebeciler, kütüphane müdürleri ve bir de imam bulunurdu.
Medrese, Nizâmülmülk ve çocuklarının vefat etmesinden sonra hızla geriledi. Bu gerileme, iki sebepten oldu. İlki, Halife Mustansır'ın Nizamiye kadar ünlü olması için kurduğu Mustansıriyye Medresesi'dir. Öğrencilerin, halifenin himayesi altında olan bu medreseyi tercih etmesi, Nizamiye Medresesi'ni ikinci plana attı. İkincisi de sel ve yangın gibi afetlerin medreseyi tahrip etmesidir. Nizamiye Medresesi, muhtemelen 15. yüzyılın sonları veya 16. yüzyılın başlarında tarih sahnesinden silindi.
Nizamiye Medreseleri devrin siyasî, ilmî ve dinî hayatı üzerinde çok büyük tesir bıraktı. Şöhreti bütün İslam dünyasına yayıldı ve bu sebeple âlimlerin, fakihlerin ve vaizlerin teveccühünü kazandı. Nizamiye Medreselerinin şöhretinden sonra birçok sultan ve devlet adamı ile halife, Nizâmülmülk'ün yolundan giderek kendi adlarına medreseler inşa ettirdiler. Nizamiye Medreseler dinî ilimler, Şafii fıkhı ve özellikle Ehl-i Sünnet akîdesinin gelişmesine önderlik etti. Medreselerde çok sayıda kitap yazıldı.
Bu sayede Şafii mezhebi ve Ehl-i Sünnet itikadı yayılırken Şiî-İsmailî düşüncenin yayılmasına karşı set çekilmiş oldu. Nizamiye Medreseleri planı, teşkilat ve müfredatıyla medreseler tarihinde bir dönüm noktası teşkil etti. Nizamiye'den önce kurulmuş olan medreseler özel kuruluşlar olduğu halde Nizamiye Medreseleri devlet himayesinde birer kamu müessesi olarak ortaya çıktı. Bu medreselerde yetişen öğrenciler Sünnî İslam dünyasını tehdit eden Şiî-Bâtınî düşüncenin yerleşmesine engel oldular.