Arama
Kültür tarihimizde "kuş dili"
Henüz çocukluk yıllarında hemen herkes tarafından öğrenilen kuş dili, nasıl ortaya çıkmış hiç düşündünüz mü? Çocukluğumuzun eğlenceli bir oyunu olmasının yanı sıra günümüzde haberleşme yöntemi olarak da kullanılır. Tüm bunların ötesinde kuşların dili tasavvuf edebiyatında kendine geniş bir yer edinmiştir. Feridüddin Attar'dan Gazzali'ye kadar pek çok İslam alimi bu konu hakkında eserler kaleme almıştır.
◾ Tasavvuf edebiyatında seyr-i süluk* süreci ve vahdet-i vücud* anlayışı gibi başlıca teorilerin kuşlar aracılığıyla anlatıldığı eserler kaleme alınmıştır. Simurg* veya Anka adı verilen bu kuşların yer aldığı hikayelerde insanın Yaradan ile ilişkisi sembolik bir dil kullanılarak ele alınır.
◾ Özellikle Orta Çağ'da birçok İslam âlimi bu türde kitaplar yazmıştır. Feridüddin Attar'ın Mantıku't-Tayr, İbn Sina ve Gazzali'nin Risaletü't-Tayr, Sühreverdi'nin Safir-i Simurg ismindeki eserleri bu türün en bilinen örnekleridir.
BİLGİ NOTU:
*Seyr-i süluk: İnsanı Hakk'a ulaştıran amel, ibadet ve davranış tarzlarıdır.
*Vahdet-i vücud: Tasavvufta varlıkta birlik anlamını taşır.
*Simurg: Anka ya da Zümrüdüanka olarak da anılan mitolojik bir kuştur. Tasavvufta olgunluğu ve Allah'a yaklaşmayı temsil eder.
◾Şair Feridüddin Attar tarafından Farsça olarak kaleme alınmış olan Mantıku't-Tayr, tasavvuf edebiyatının önde gelen manzum eserleri arasında yer alır. Kuşların dili olarak Türkçeye tercüme edebileceğimiz bu terkib, Kur'an-ı Kerim'de Neml Suresinin 16. ayetinde de geçer.
◾ Kitapta 5000'den fazla beyite, 31 ayrı bölümde yer verilir. Giriş bölümünün hemen ardından Hz. Süleyman'ın kuşu Hüdhüd ile ilgili bir bölüm mevcuttur.
◾ Attar, eserinde vahdet-i vücud inancını konu alan hikâyeler anlatır. Bu hikayeleri çoğunlukla kuşların dilinden aktarır. Eser, Gülşehri tarafından Türkçeye tercüme edilir.
BİLGİ NOTU:
*Feridüddin Attar: 12 yüzyılda yaşamış olan İranlı şairdir.
Eczacılık ve tıp ile meşgul olduğu için "Attâr" lakabını almıştır.
◾ 15. yüzyılda yaşamış ünlü şair ve düşünür Ali Şir Nevai tarafından yazılmış bir kitaptır. Edebiyat dünyasında büyük yankı uyandıran Feridüddin Attar'ın kaleme aldığı Mantıku't-Tayr'a Ali Şir Nevai bir nazire yazar.
◾ Lisanü't-tayr adını verdiği bu nazirede aynı şeklide Hüdhüd, Simurg ve diğer birçok kuş kitabın ana kahramanları olarak yer alır. Böylece tasavvufun temel meseleleri sembolize edilerek anlatılmış olur.
BİLGİ NOTU:
*Ali Şir Nevai:15 yüzyılda yaşamış olan Çağatay edebiyatının en büyük temsilcisidir.
Türkçeyi yüksek bir sanat dili haline getirmiştir.
*Nazire:Bir şairin yazmış olduğu şiire karşılık olarak aynı ölçü
ve vezin kullanılarak yazılan şiirlerdir.
◾ Anlaşılmaz olmanın hedeflendiği kuş dilinin günümüzde yalnızca Türkiye'de çocuklar arasında konuşulan bir dil olduğu zannedilir. Sanıldığının aksine bu dil, Türkiye dışındaki Türk devletlerinde de yaygındır.
◾ Bugün Tataristan, Azerbaycan ve Kazakistan'da kuş dilinin konuşulduğu bilinir. Kazakistan'da p sesi hecelerin arasına getirilerek kullanılır. Azerbaycan'da c sesiyle kullanımı, Tataristan'da ise f sesi ile kullanımı yaygındır.
◾ Günümüzde Giresun'un Kuşköy ilçesinde hala aktif olarak kullanılan bir kuş dili mevcuttur. 2017 yılında UNESCO tarafından Acil Koruma Gerektiren Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi'ne alınan bu dil, halkın ıslık çalarak oluşturduğu bir iletişim yöntemidir.
◾ Tarihinin oldukça eskiye dayandığı düşünülen bu dilin doğuşunun altında zorunlu sebepler yatar. Engebeli ve dağlık olan bu köyün ortasından bir nehir geçer. Yerleşim yerini adeta ikiye bölen bu nehir bölgede yaşayan insanların iletişimini fazlasıyla zorlaştırır. Başta çobanlar olmak üzere halk, kendisine haberleşmek için pratik bir yol üretmek mecburiyetindedir. Böylece zaman içinde ıslık çalarak kurdukları bu iletişim biçimi, kuş dili olarak adlandırılır.