Arama
Topkapı’nın esrarlı koleksiyonu: Tılsımlı Gömlekler
Geçmişten günümüze pek çok topluluğa, millete ve kültüre ev sahipliği yapan Anadolu, şüphesiz kendi sanat ve kültür ögelerini sembolleştirdi. Bu topraklarda altı asır hüküm süren Osmanlılar'da kendi değer ve kültürlerini çeşitli ifadelerle hayata tatbik ettiler. Bu sembolik eserlerden en ilginci ise padişahları çeşitli musibetlerden koruduğuna inanılan "Tılsımlı Gömlek"lerdir. Topkapı Sarayı'nda korunan ve hala sırrına vakıf olunamayan bu esrarengiz gömlekleri sizler için araştırdık.
"TILSIMLI GÖMLEKLER"DEKİ AYETLER
💠 Bugüne kadar yapılan araştırmalarda gömleklerin üzerinde 55 ayet tespit edildi. En çok kullanılan ayetler Fatiha, İhlas, Fetih, Yasin surelerinden olup padişah sefere çıkacaksa üzerine gömleğe Fetih suresi, padişah hasta ise genellikle ölüm ve hastalıklara şifa olması sebebiyle Yasin suresi işlenir. Bunların yanında Ayet'el Kürsi, Felak ve Nas sureleri de nazar için "Tılsımlı Gömlekler"e işlenen sureler arasındadır.
💠 Çeşitli surelerin yanında gömleklere Esma'ül-Hüsna ve başta dört büyük melek olmak üzere çeşitli meleklerin isimleri de işlenir. Allah'ın (CC) çeşitli dertlere deva olan güzel isimleri de "Tılsımlı Gömlek"in ne için üretildiğine dair bilgi verir. Şayet hastalık içinse üzerine Eş-Şafii ismi nakşedilir.
💠 Peygamber Efendimiz'in (SAV) nübüvvetlik mührü, Süleyman Mührü, Kaside-i Bürde, Fatıma Ana Eli, Kademi Saadet, Hz. Ali'nin (RA) Zülfikar kılıcı, Hilye-i Şerif, ok, yay ve akrep de en çok işlenen ve tercih edilen motiflerdendi.
💠 Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde altı köşeli yıldız çokça kullanıldı. Hz. Süleyman'ın (AS) hükümranlığı ve gücü temsil ederdi. "Tılsımlı Gömlekler"de de yer alan bu mühür "devleti ebed müddet" ve "nizamı alem anlayışı"nı taşır. Aynı şekilde Hz. Ali'nin (AS) kılıcı Zülfikar da savaşta üstün olmayı, muvaffak olmayı temsil eder.
💠 Birçok "Tılsımlı Gömlek"te Peygamber Efendimiz (SAV) ve Hulefa-i Raşidin'in isimleri yer alır. Bunlar genellikle gömleğin kalp hizasında olup ehlibeyt ve halifelere olan sevgiyi temsil eder. Hz. Ebubekir (RA) ile sadakati, Hz. Ömer (RA) ile adaleti, Hz. Osman (RA) ile ilmi, Hz. Ali (RA) ile de cesareti temsil eden bu motiflerin yanında Fatıma Ana Eli ile de şifanın yanında olduğuna inanılırdı.
💠 Ayrıca hastalara şifa ve felçlilere de deva olduğuna inanılan Kaside-i Bürde de hastayı ayağa kaldıran gücü temsil etmekte olup sıkça gömleklere işlendi. Bunca sır ve inceliği üzerinde taşıyan Türk - İslam sanatının zarafeti ve ilmi bünyesinde yoğurduğu tılsımlı gömleklerden en eskisi Cem Sultan'ın Rodos'ta şövalyelere yakalanmasından ötürü giyemediği "Tılsımlı Gömleği"dir.
💠 Üzerinde birçok şifre olan bu gömlek hiç giyilmemiş, olduğu gibi saklanmaktadır. Bunun yanında Kanuni Sultan Süleyman, II. Selim ve III. Murad'ın da tılsımlı gömlekleri en bilinen ve hakkında çeşitli rivayetler olan "Tılsımlı Gömlekler" arasındadır
💠 Büyük bir titizlikle işlenen tılsımlı gömleklerin yanında kaftanlar, başlıklar, sancaklar, duvar levhaları ve bohçaların da tılsımlandığı zamanla üzerinde çalışan kaynaklardan elimize ulaşan bilgiler arasında. Denizli'den getirtilen ve özel aşamalardan geçiren bu kumaşlar, tılsımlandıktan sonra yıkanmayıp yedekleri yapılırdı. Çünkü yıkandığında üzerindeki boya ve yazılar akıp tılsım bozulmaktaydı.
💠 Desenler kadar renklerin de önemli olduğu tılsımlı gömleklerde en çok tercih edilen renkler; başta siyah mürekkep olmak üzere mavi, kırmızı, yeşil, altın ve gümüş yaldızdı. Altın ipliklerle de çok ince ayrıntıların işlendiği örnekler görülmekteydi.
💠 Her desenin, her modelin ve işlemenin rastgele değil aksine ayet ve sureler belli bir düzene göre kareler içine yerleştirilirdi. Bu işlem vefk ve cifr yani ebced hesabıyla şifreli olarak gömleklere yazılırdı.
💠 Topkapı Sarayı'nda koleksiyonlar üzerinde çalışmalar yapan ve bu konuda bir kitap telif eden Prof. Dr. Hülya Tezcan bu konu hakkında bize şu bilgileri verir:
"Gömlekler üzerinde yazılar genellikle geometrik şekillerin içine yazılırdı. Bununla beraber hiçbir geometrik bölünme olmadan düz satırlar halinde zemine yazıldığı da olurdu. Buna göre gömlek yüzeyine kare, dikdörtgen, baklava, daire, yarım daire, üçgen şekilleri çiziliyor, içleri ayrıca karelere bölünerek içine vefk (rakamlar) ve cifr (harfler) yazılıyordu. Ebced hesabına göre Arap alfabesindeki her harfin sayısal olarak bir değeri vardır. Harflerin dizilişine göre hesap edilerek Kuran'ın istenilen ayeti gizemli bir şekilde ifade ediliyordu. Bu gizemli dilin İslamiyet'in ortaya çıktığı yüzyılda bilindiği, üçüncü yüzyılında yapılan bir kopyadan anlaşılmaktadır. Hatta öyle ki III. Murat'ın Tılsımlı Gömlek'inde çeşitli ebced hesaplamaları ile Kur'an-ı Kerim'in tamamı işlenmiştir."