Arama
Türklerin çevgânı nasıl polo oldu?
Selçuklular döneminde savaş sporu olarak da tanımlanan 'çevgân', Asya ülkelerinde de oldukça rağbet gören bir oyundu. 19. yüzyılda İngilizlerin Afganistan ve kuzey Hindistan'ı işgal etmesiyle çevgân oyunu polo adını alarak bugün bütün dünyada da bu adla tanındı.
Tarihin eski dönemlerinden beri Türkler tarafından oynanan askerî nitelikli bir oyun olan çevgân zamanla Batılılarca öğrenildi ve bugün de polo ismiyle oynanmaya devam ediyor. İslamiyet öncesinde Türklerde oynanan bu oyunu Selçuklu sultanlarının da zevkle oynadığı görülüyordu. Bugün yalnızca eğlence amaçlı oynanan fakat vaktiyle sultanların ve emirlerin severek oynadıkları bu oyun, aslında sultan ve emirlerin savaşa her daim hazır olmalarını sağlıyordu.
Büyük Selçuklu Devleti'nin bir kolu olan Irak Selçuklularının sultanlarının da çevgân oyununu bildikleri ve oynadıkları görülür. Ancak bu dönemde çevgân oyununda sultanlardan çok emirler ön plana çıkmıştı. Irak Selçuklu Devleti'nin önemli emirleri arasında yer alan Hasbeg Belengerî, at biniciliği ve çevgân oyunundaki maharetleri ile hem Büyük Selçuklu Sultanı Sencer'i hem de diğer emîrleri kendine hayran bırakmıştı.
Çevgân, Anadolu'da başta Selçuklu sultanları olmak üzere, halk arasında da oynanan oyunlar arasındaydı. Devrin meşhur mutasavvıfı Yunus Emre, Dîvân'ında çevgân ile ilgili benzetmeler yapar. Bunun yanında Türk minyatür sanatı de diğer edebî metinlerde çevgâna dair izler bulunur. Bu durum da bu oyunun Anadolu'da halk arasında yaygın olarak bilindiğini gösterir.
Esasında erkekler tarafından oynanabilecek bir oyun olarak görünse de Türk kadınlarının da bu oyunu erkeklerle beraber ve onları zorlayacak kadar ustaca oynarlardı. Türkiye Selçuklu sultanlarından I. Gıyaseddin Keyhüsrev, gurbet hayatı yaşadığı dönemlerde Halep hâkimi el-Melik ez-Zahir'i ziyaret etmişti. Sultan, Halep'e geldiğinde onu karşılayanlar, eğer sultan çevgân oyunu oynamak isterse ona hizmet etmekten geri kalmayacaklarını bildirmişlerdi. Yine Türkiye Selçukluları'nın diğer sultanlarından II. Süleyman Şah, I. İzzeddin Keykavus, II. Gıyaseddin Keyhüsrev ve Alaeddin Siyavuş'un da çevgân oynayan sultanlardan olduğu bilinir.
Türkiye Selçuklu Devleti'nde de sultanların yanı sıra emirler de çevgân oynarlardı. Devletin son dönemlerinin önemli emirleri arasında yer alan Emineddin Mikail, çevgân oynayan devlet adamlarından birisiydi.
Osmanlı döneminin en önemli seyyahlarından olan Evliya Çelebi, Anadolu'yu gezdiği sırada Bitlis'te çevgân oyununu izleyip eserinde oyunun nasıl oynandığını kaleme almıştı. Evliya Çelebi, meydanda toplanan atlıların iki tarafa ayrıldığını, ellerindeki eğri çevgân ile ortadaki ağaçtan topu sürmeye çalıştıklarını yazar.
"Çevgân oynamak oldur kim bu meydânun bir başında seng-i hârâ var. Bir başında yine bir sütûn-ı müntehâ dikilmişdür. Bir tarafta bin atlı ve bir tarafta bin atlı cem olub, ellerinde birer kızılcuk ağacından eğri bir gobâl ve çevgân ile âmâde olurlar. Mezkûr meydân-ı mülâ abeye âdem kellesi kadar bir ağac-ı müdevver top korlar. Bir tarafdan sekiz kat mehter-hâneye hurralar urulub âvâz-ı dühül evce peyveste oldukda bir tarafdan bir âdem ve bir cânibden at bırağub meydândaki topa biri bir çevgân urub kendi taraflarındaki meyile geçirmeye bu topa çevgânlar ururlar. Biri dahi at ile segirdüb o galtân olan topa bir çevgân urub kendi hudûdundaki amuda götürmek ister. Biri dahi yetiĢüb top havâda tayerân iderken bir çevgân urub biri dahi urub netîce tarafeynün askereyni birbirlerine girüb fakîr topa öyle çevgân gobâllar ururlar kim niçesi pâre pâre olub elbette bir hâl ile bir tarafı halkı gâlib gelüb, topu kendi hudûdlarına götürüb karşı tarafdakiler mağlûb, topu alanlar gâlib, mağlûblar gâliblere ba'de'l-çevgân azîm ziyâfetler iderler. Bir acâyib temâşâdur. Ve acîb pehlivânlıkdur. Ve gâyetü'l-gâye fârisü'l-hayllikdür."