Çaykovski'ye ‘Şark’ın masallarını anımsatan’ İstanbul anıları

Maden ocaklarında müfettiş olan İlya Petroviç Çaykovski, ilk eşinin ölümünün ardından ikinci evliliğini yaptı. Bu evlilikten önce Nikolay, iki yıl sonra 7 Mayıs 1840'ta, Romantik Rus Müziği'nin en önemli temsilcilerden Pyotr İlyiç Çaykovski dünyaya geldi. Kendisinden bir yıl sonra doğan kız kardeşi Aleksandra, 1843'te doğan Ippolit ve 1850 yılında dünyaya gelen ikiz kardeşleri Modest ve Anatoly ile beraber ailesi tamamlanmıştı. Çaykovski'nin kız kardeşi ve ikiz kardeşleri ile aralarında hayatı boyunca özel bir bağ oldu. Çaykovski, 7 yaşında ilk piyano dersini aldığında, duyduğu müziği kafasından çıkaramadı ve bu durum, onu uykularını kaçıracak düzeyde rahatsız eden bir seviyeye ulaştı. Ailesi ise piyano başında geçirdiği vakti edebiyata ayırması için onu yönlendirmeye çalıştı ve bu nedenle ilk müzik deneyimleri birkaç piyano dersinden ileri gidemedi. Bestecinin günümüze ulaşan ilk müzik yapıtı ise 1854 tarihli ikinci dadısına ithaf ettiği Anastasia Valsi'dir. Çaykovski ve Ailesi, 1848 Oğullarını tamamen müziğe yönlendirmek ailesinin aklının ucundan geçmediğinden, 10 yaşında İmparatorluk Hukuk Okulu'na yazdırıldı. İmparatorluk Hukuk Okulu'nda Çaykovski, Lomakin'in yönettiği koroya katıldıktan sonra, Kündinger'den piyano dersleri aldı. Bu tarihten sonra müzik, onun büyük bir hazzı haline geldi, ancak müzikle ilgisi hala doğaçlama beste yapmakla sınırlıydı. 14 yaşındayken çok bağlı olduğu annesini kaybetti. Bu olay, daha sonra eserlerinde kendisini gösterecek olan depresif yanının belirginleşmesine neden oldu. Çaykovski'nin en ünlü eserlerinden biri olan 'Kuğu Gölü Valsi'ni dinlemek için tıklayın. Çaykovski, 1859 yılında okuldan mezun olduktan sonra, Adalet Bakanlığı'na girerek memur olarak göreve başladı. Çalışmaları çok takdir gördü ve hızla terfi etti. Mezun olduktan sonraki sosyal hayatı Fransız balesi, tiyatrosu ve İtalyan operası izlemek üzerine kuruluydu. 1861'de yeni açılan Rus Müzik Cemiyeti'nde Nikolay Zaremba ile teori derslerine başladı. Hocasının yeni açılan St. Petersburg Konservatuvarı'nda hocalık yapmaya başlaması üzerine, Çaykovski de müzik çalışmalarına burada devam etti. Müziği meslek edinme isteği günden güne artan besteci, tutkusu uğruna 1863'te işini bırakarak daha az gelirli bir hayatı göze aldı. Okulun en başarılı hocaları Zaremba ve Anton Rubinstein'dı. Anton Rubinstein, öğrencisindeki özel yeteneğin farkına vararak, onun eğitiminde daha özenli davrandı. Çaykovski, onlarla önce armoni, kontrpuan ve kilise modları, sonra da kompozisyon ve enstrümantasyon çalıştı. 21 yaşında profesyonel eğitimine başlayan biri için çok iyi bir performans gösterdi. Büyük hayranlık duyduğu hocası Rubinstein ile aynı zamanda şeflik de çalıştı. Birtakım sosyal fobilerinden dolayı şeflik yapmak ona çok zor geldi. Daha orkestranın önünde durduğu ilk an dehşete kapılıyordu ve bu durum hayatı boyunca, kendi eserlerini yönetmek için misafir olarak çağrıldığında dahi değişmedi. 1865'te St. Petersburg Konservatuarı'ndaki eğitimini ikincilik ödülü ile tamamladı. 1866'nın başlarında Anton Rubinstein'ın önerisi ile Moskova Konservatuarı'nda hocalığa başladı. Besteci Moskova'ya taşınınca konservatuarın müdürü de olan Nikolay Rubinstein ile yaşamaya başladı. Nikolay Rubinstein, Moskova'nın müzik çevresinde son derece etkili ve tanınmış biriydi, dolayısıyla besteciye mesleki açıdan birçok avantaj sağladı. Rubinstein, Çaykovski'nin eserlerini (ilk eserleri dâhil) şefliğini kendi yaptığı Rus Müzik Cemiyeti'nin konserlerinde seslendirdi. 'Tarifsiz bir melankoliyi sürekli içimde taşıyorum. Öyle bir duygu ki, kelimelerle açıklanamaz. Korkuyla karışık, ne olduğunu ancak şeytan bilebilir.' Bu dönemde birçok çalışması psikolojisinde ve sinir sisteminde bazı düzensizliklere aynı zamanda uyku bozukluğuna yol açtı ve bu durum yaşamı boyu devam etti. Bu sıralarda ilk büyük eserlerini yazmaya başlamıştı. 1872 yılında Russky Vedomosti Gazetesi'nde müzik yazarlığı yapmaya başladı ve bu görevini 4 yıl boyunca devam ettirdi. 1875 kışında depresyon ve yine bir sinir sistemi bozukluğu yaşadı. 1876'da tedavi için gittiği Fransa'daki Vichy'nin ardından, gazetedeki görevi üzerine Bayreuth Festivali'ni izlemeye Almanya'ya geçti. Rusya'ya döndükten sonra kardeşinin yanına yaptığı gezi, sağlığına iyi geldi. 1875'e gelindiğinde Romeo ve Juliet, 2. ve 3. Senfoniler, Fatum Senfonik Şiiri, 3 Operası, Si Minör 1. Piyano Konçertosu gibi büyük eserleri çoktan bestelenmişti. 1. Piyano Konçertosu'nun dünya prömiyerini 25 Ekim 1875'te Boston'da yapan Hans von Bülow'a adadı. Boston'ın baş eleştirmeni John S. Dwight, eseri alışılmışın dışında bularak, konçerto için 'son derece zor, garip, vahşi, tam anlamıyla Rus' ifadelerini kullanmıştı. 1877'de konservatuvarda öğrencisi olan Antonina Ivanovna Milyukova ile evlendi ancak evlilikleri sadece 9 hafta sürdü. Kardeşi Modest'e yazdığı mektubunda şöyle der: 'Bir süredir delilik sınırlarını zorladığımı ancak şimdi kavrayabiliyorum. Mayıs ayında Antonina ile evlenmeyi kafasına koyan, Haziran ayında hiçbir şey olmamış gibi oturup bir opera besteleyen, Temmuz ayında evlenip Eylül gelmeden karısından kaçan, sonra da Roma'ya sığınan o adam ben değildim, bir başka Pyotr İlyiç olmalı.' Birkaç yıl sonra ablası Aleksandra'ya yazdığı mektubunda ise şu sözlere yer vermişti: 'Onun iyi bir eş ve arkadaş olma gayretinin farkındaydım, aradığımı bulamamış olmamın sebebi o değildir.' Çaykovski ve Milyukova, ömür boyu boşanamadılar ve mektuplaşarak ilişkilerini sürdürdüler. Özel hayatının ve psikolojisinin alt üst olduğu bu yıllarda, en etkileyici bestelerinden biri olan Kuğu Gölü Balesi'ni tamamladı ve bu eser, ilk olarak 1877'de Moskova'nın ünlü Bolşoy Tiyatrosu'nda sahnelendi. Müzikal yapısıyla bir dramatik dans olan Kuğu Gölü, bugün dahi klasik balelerin en sevilenidir. Diğer balelerin kahramanlarının günlük yaşamın doğal kişiliklerinden olmasının aksine, Kuğu Gölü'nün kahramanının Karanlık Gecelerin Prensesi olması, onu diğer balelerden ayıran en önemli özelliktir. Hayatındaki gelişmelerinden diğeri ise Nadezhda Filaretova von Meck adında başka bir kadınla ilgiliydi. Meck, çok zengin ve müzik aşığı 11 çocuk annesi bir kadındı. Çaykovski'nin müziğinden çok etkilenmişti. Kendisinden 10 yaş küçük olan Çaykovski'ye bir mektup yazarak kendisi için birkaç piyano uyarlamasını yapmasını istedi. İşin sonunda Çaykovski'ye cömert ödemeler yaptı. Bu durum ikilinin daha sık mektuplaşmasına ve zamanla aralarında çok yakın bir arkadaşlığın oluşmasına kapı araladı. 13 yıl süren arkadaşlıkları boyunca hiç yüz yüze görüşmediler. Bu süre içinde von Meck, Çaykovski'ye bütün vaktini beste yapmaya ayırabilmesi, ek işleri yaparak yorulmaması için yıllık bir ödenek tahsis etti, bestecinin koruyuculuğunu üstlendi. Maddi problemlerini von Meck'in ödenekleri sayesinde çözen besteci işinden istifa etti. Sağlık ve psikolojik problemlerine rağmen, iki büyük eseri olan 4. Senfoni ve Yevgeni Onegin operasının bestelenmesi bu tarihlere denk gelir. 1880'de 40 yaşında, besteci olarak popülaritesi çok yükselmişti. N. Rubinstein sayesinde bütün eserleri en iyi yorumcular tarafından Moskova Müzik Cemiyeti'nde sürekli seslendirildi. Bu yıla kadar Avrupa'daki ünü henüz Rusya'daki kadar yaygın değildi. Operaları bütün başkentlerde sahnelendi, ancak müziği hala alışılma evresindeydi. Viyana'daki ünlü eleştirmen Hanslick, Çaykovski'nin müziği hakkında pek olumlu yazmamış, Paris'te ve Köln'de verdiği konserler beklediği kadar başarılı geçmemişti. 1878 – 1885 yıllarını Avrupa-Rusya arasında gidip gelerek geçiren besteci, gittiği ülkelerde orkestralar yönetti. Avrupa'da verdiği bu konserler ile dinleyiciye kendini daha çok sevdirmeyi başardı. 1891'de ise ABD'ye giderek kendi eserlerinden oluşan dinletiler gerçekleştirdi. Hep doğayla iç içe yaşama hayali içerisinde olan Çaykovski, 1885'te Moskova'ya 90 kilometre mesafede olan Maydanovo'da bir kır evine taşındı. 30 yaşından ölene kadar tamamen Rusya'da geçirdiği tek yıl 1885'ti. Kardeşine yazdığı bir mektupta şöyle demişti: 'Buradaki hayatımdan gayet memnun, keyifli ve sakinim. Çok fazla İngilizce okuyorum ve alışmaya başlıyorum ki bu hoşuma gidiyor. İstediğim zaman ve istediğim kadar süren yürüyüşlere çıkıyorum, uyuyorum ve yemek yiyorum, kısacası yaşadığımı hissediyorum.' Dünyaca ünlü besteci, hayatının bir döneminde Osmanlı topraklarında bulundu. Turne için bir yolculuğa çıkan Çaykovski'nin, Avrupa ve Rusya arasında yaptığı deniz yolculukları sırasında bindiği gemiler, Osmanlı'nın üç güzide şehrine uğramış; ünlü besteci de karşısına çıkan bu gezi fırsatlarını kaçırmamıştı. Çaykovski, Anadolu serüvenini anılarında ve yazdığı mektuplarda kaleme aldı. Tiflis ve Batum'u geçerek Osmanlı topraklarına ayak basan bestecinin ilk durağı Trabzon oldu. 13 Mayıs 1886'da gemiyle Trabzon'a ulaşan besteci, mektubunda burayı 'rüya şehir' olarak tanımlayarak şu notları düşmüştü: 'Trabzon'a yaklaşıyoruz. Çok güzel. Türk konsolos, insanlar balık tutuyorlar. Şehrin ve sokaklarının –ama bilhassa yaşayanlarının- çekiciliği. Nedense bütün bunlar bana Şark'ın masallarını hatırlatıyor.' Çaykovski'nin en ünlü eserlerinden biri olan 'Duygusal Vals'ini dinlemek için tıklayın. Takvimler 16 Mayıs 1886'yı gösterdiğinde Çaykovski İstanbul'a vardı. Hatıra defterine ''Sabah biraz sıkıntılı uyandım. Hava bulutlu. Öğlen yemeğinden sonra neredeyse hiç durmadan elimde dürbünle Boğaziçi'ni göreceğim umuduyla baktım durdum' yazan besteci Boğaziçi'ne vardığında büyük heyecan duyduğunu belirtiyor ve ekliyor: 'Öğle saatlerinde harika bir havada Boğaziçi'ne vardık. Harikulade bir güzellikte ve ilerledikçe daha da güzelleşiyor.' Bir rehber eşliğinde İstanbul'u keşfe çıkan besteci, soluğu Ayasofya'da alıyor: 'Ayasofya karşısında çok şaşırdım, mutlu oldum' diyen sanatçı anı defterine şu satırları düşüyor: 'Galata Kulesi. Sultan'ın Çinili Köşk'ü. Müze. Yorgunluk. Manzara. Çınar Ağacı. Ayasofya. Köprü yakınlarından öğlen yemeği. Uzakta tezyinatlarla bezeli bir cami. Köprü yakınlarında bir kahvehane.' 1889 yılına gelindiğinde Çaykovski, ikinci kez Osmanlı topraklarına geldi. Avrupa turnesinden dönen sanatçının ilk durağı İzmir'di. Burada geçirdiği sayılı saatlerde şehri gezmeyi ihmal etmeyen Çaykovski, o gezide satırları kaleme almıştı: 'Fesler satın alındı. Deniz kıyısında lokantada öğle yemeği. Kordon'da fayton gezisi.' Geminin bir sonraki durağı ise İstanbul olmuştu. Çaykovski, 1891 yılı başlarında Petersburg'daki Çarlı Operası için bir bale siparişi aldı ve Ernst Theodor Amadeus Hoffman'ın 'Fındıkkıran ve Fareler Kralı' adlı çocuk öyküsünden esinlenen Alexandre Dumas'ın Fındıkkıran'ını konu alan Marius Petipa'nın librettosu üzerine iki perdelik baleyi besteledi. Fındıkkıran Balesi ilk kez 18 Aralık 1892'de Petersburg'da, bestecinin kısa operası Yolante ile birlikte sahnelendi ve birinci perdede, ünlü balerinlerin yerine çocukların yer alması nedeniyle fazla başarı kazanamadı. Çaykovski, 1 Ekim 1893'te sindirim bozukluğu ve uykusuzluktan şikâyet ederek uyandı ve canı bir şey yemek istemediği için bol miktarda kaynamamış su içti. Kolera mikrobunun kolay kapıldığı o günlerde, bu tedbirsizliği Çaykovski'yi hasta etti. Büyük bir hızla zayıf düşen Çaykovski, bunun ölüm olduğuna inandığını sıklıkla belirtti ve tedaviyi istemediğini açıkladı. 6 Kasım 1893 sabahı saat 3'te, doktoru, hizmetçisi, yeğenleri ve erkek kardeşleri Nikolay ve Modest'in gözetimindeyken hayatını kaybetti. Bir başka iddiaya göre ise bir soylunun yeğeni ile olan ilişkisinden ötürü zehirlenerek veya kendisinin arsenik içerek öldüğü söylenir. Rusya'daki müziğin başarısının ülke sınırlarından çıkıp evrensel bir hale gelmesini sağlayan ilk Rus besteci şüphesiz ki Pyotr İlyiç Çaykovski'dir. Müziği milli öğeler barındırır; Rusya'ya ve halk şarkılarına olan sevgisinin müziğine yansıdığı her fırsatta görülür. Ancak bunu çağının gerektirdiği son derece Batılı yöntemler ile yaparak zamanındaki ve kendinden sonraki diğer önemli bestecilerden ayrı bir ekol oluşturmuştur. Koyu, sert ve etkili melodileri klasik formlar ve Rus ruhu ile kullanmıştır. Dünyadaki sayılı müzik akademileri arasında yer alan başkent Moskova'daki konservatuara, bestecinin 100. doğum yılı sebebiyle Çaykovski Konservatuarı adı verilmiştir. Bu konservatuar binasında dört yılda bir gerçekleşen ve dünyanın en prestijli piyano yarışmalarından biri olan yarışmanın adı da yine Çaykovski'dir. Fikriyat

Çaykovski'ye ‘Şark’ın masallarını anımsatan’ İstanbul anıları

PYOTR İLYİÇ ÇAYKOVSKİ KİMDİR?