Osmanlı saray çalgısı santurun tarihteki serüveni

Çoğunlukla Şark musikisinde kullanılan telli bir müzik aleti olan santur, vurmalı kitharalar arasında yer alan çalgılardandır. Latince bir kelime olan kithara, her biri skalanın belli bir sesini veren ve çok sayıda teli, ses tablasına (göğüs) paralel bir düzlem oluşturan telli çalgıların ortak adıdır. Kitharaların ses kutusu genellikle, göğsü ve sırtı paralel olan bir kasa biçimindedir. Kitharalar, ses kutusunun biçimine göre olduğu gibi, çalınış biçimine göre de sınıflanırlar. Örneğin kanun, bir mızraplı kitharadır. Osmanlı'nın musiki okulları Anadolu, Mezopotamya ve Mısır uygarlıklarında bazı arp türlerinin, kimi zaman yatay konumda tutulup, tellere vurularak çalındığı bilinir.Bu örnek, santur çalgısının oluşumundaki ilk veri olarak nitelenir. Nitekim mızraplı kitharaların, tarihsel olarak vurmalı kitharalardan önce olabileceği görüşü yaygındır. Kimi kaynaklarda semazenlerin santura mızrabın her deyişinde ayak değiştirdikleri bilgisi yer alır. Biçim yönünden kanuna benzeyen santur, Osmanlı musikisinde ve birçok Avrupa ve Asya ülkesinde de çok eski yıllardan beri kullanıldı Türkiye'de, müzik sistemimize uygun bulunmaması sebebiyle bir dönem unutuldu. Yirminci yüzyılın başlarından sonra bu çalgıya bir ilgi oldu ancak bu da oldukça sınırlı kaldı. Türkiye'de 19. ve 20. yüzyıl başlarında kullanılan santur, Santuri Ethem Bey ve Ziya Santur tarafından icra edildi. Edebiyat ve müzikte 'babalar ve oğullar' Santurun ilk icracılarından biri de Ali Ufki Bey'dir. Çok yönlü bir şahsiyete sahip olan ve şöhreti IV. Mehmed devrinde iyice yayılmış bulunan Ali Ufki eserler bestelemiş, çeşitli hatıratlar kaleme almış ve tercümeler yapmıştır. Ali Ufki Bey'in kaleminden Enderun ve Osmanlı musikisi Bizzat kendisi, Sultan İbrahim ve IV. Mehmed dönemlerinde sarayda görev aldığını, Enderun'da ilim, fikir ve sanat kabiliyetini geliştirdiğini, bazı genel mahiyette bilgiler yanında Doğu ve Batı dilleri ile Türk klasik ve halk musikisini öğrendiğini, kısa sürede santur çalmakta maharet gösterdiğini, Ufki mahlası ile şiirler yazdığını ve besteler yaptığını anlatır. Santurun yaklaşık 3 bin 500 yıllık bir geçmişi vardır. Orta Çağ'da santur, İran'da çok yaygındı. Öyle ki tarihçiler, bu çalgının, İran'ın doğusundaki ve batısındaki bütün ülkelere bu ülkeden gittiğini kabul ederler. Çin santuru bir yana bırakılacak olursa, Orta Çağ'da ve daha sonra kullanılan 'santur' türünden bütün çalgılar, ikizkenar yamuk biçimindedir. Santurun perdeleri kanun kadar zengin değildir. Sesi incedir. Ses alanı 3 sekizli kadardır. Vaktiyle kanuna tercih edilen bu sazı, unutulmak üzereyken Santuri Ethem Efendi onu yeniden rağbete kavuşturmuş, Ziya Santur da 1947'de bu sazın metodunu yazmıştır. Ali Mustafa Efendi'nin Mevâidü'n-nefâis fî kavâidi'l-mecâlis adlı eserinde santurdan söz etmesine rağmen 16. yüzyıl Osmanlı minyatürlerinde santura rastlanmaması dikkat çekicidir. Evliya Çelebi 'Seyahatnamesi'nde santurdan da söz eder. Yine Levnî'nin Surnâme-i Vehbî için yaptığı birçok minyatürde de santura rastlanır. Santur Türkiye'de tokmak veya zahme, İran'da mezrab adıyla anılan ve her iki elin ilk üç parmağıyla tutulan, şekli ülkeden ülkeye değişen ahşap iki çubuğun eşiğe yakın bölgede tellere vurulması suretiyle çalınır. Susturucusu olmayan santurlarda her tel sempatiyle diğer telleri titreştirir. Bazı icracılar vuruşu yumuşatmak için tokmağın ucuna keçe sarar. Aynı sonuç bazı ülkelerde tellerin üzerine bir bez konarak elde edilir. Bugünkü İran santuru 19. yüzyıl Osmanlı santurundan farklıdır. Taban açıları oldukça dar olan modern İran santurunda sol taraftaki hareketli eşiklerin üstünden geçen teller çeliktir ve çelik tellerin hepsi aynı kalınlıktadır. Bazı Arapça kaynaklarda santurun Sasaniler döneminde kullanıldığı belirtilirse de Farabi ve İbn Sina'nın musiki eserlerinde santur adı geçmez. Fakat 11. yüzyılda Endülüs'te santur kullanıldığını gösteren belgeler yer alır. Santur zamanla Avrupa'da piyanoya doğru gelişim gösterir. İbn Haldun 14. yüzyılda Kuzey Afrika Araplarının santur kullandığını yazar. Çalgı tarihçileri arasında santurun İran kökenli olduğu inancı yaygın olup bu sazın Orta Asya'ya, Hindistan'a ve Uzakdoğu'ya İran'dan gittiği kabul edilir.

Osmanlı saray çalgısı santurun tarihteki serüveni

Mersin'de "Bolkarlar'dan Toroslar'a Desenlerin Sırrı" temalı defile düzenlendi

"Selvi Boylum Al Yazmalım" Kazakistan'da tiyatro oyunu oldu

"Uluslararası Ankara Caz Festivali" Kerem Görsev Trio konseri ile başladı

İsmet Özel'in Taşları Yemek Yasak kitabından düşündürücü satırlar

Ekrem Demirli'nin ufuk açıcı cümleleri

Rahman’ın has kulları

İslam’dan edebiyata kadar en özgün konuların podcastleri

Filistin'deki zulme karşı Müslüman tavrı nasıl olmalı - PODCAST

Uygur Türklerinin kaderini değiştiren 48 madde

"Selvi Boylum Al Yazmalım" Kazakistan'da tiyatro oyunu oldu

PODCAST I Fergana Vadisi'nin önemi

Merhametten ve empatiden uzak Çocuk Hakları Günü!

Metoda dair: Yöntemi gözden geçirme

Filistin'in bağımsızlığını resmi olarak tanıyan ülkeler

Filistin'in bağımsızlığını resmi olarak tanıyan ülkeler

Haris el-Muhâsibi'den Hakk'ı Arayanlara Nasihatler

Filistin’i işgale yönelik Yahudi göçleri: Aliyah

İsrail işgallerine karşı "birlik" çağrısı

Osmanlı belgeleri ışığında Filistin’e Yahudi göçü

Bosna Savaşı öncesinde bölgedeki gerilimlerin tarihsel kökenleri

Osmanlı'nın Balkanlar'daki 5 eseri

Hz. Hafsa'nın (ranha) hiç kapanmayan penceresi

İslam mimarisinin çekirdek kavramı: Mekan

Avrupa'nın acımasız yüzü

Uygur Türklerinin kaderini değiştiren 48 madde

Hayatı ve fikirleriyle Yazıcızadeler

Arama

Osmanlı saray çalgısı santurun tarihteki serüveni