Arama
11 maddede Türk dilinin en eski metinleri: Orhun Kitabeleri
Orhun Kitabeleri Türk adının, Türk milletinin isminin geçtiği ilk Türkçe metinlerdir. Taşlar üzerine yazılan bu metinler Orhun Abideleri, Göktürk Yazıtları ya da Köktürk Yazıtları gibi isimlerle de anılır. Devlet ve milletin karşılıklı vazifelerinin vurgulandığı, bağımsızlık için çekilen sıkıntıların, verilen mücadelelerin ve elde edilen başarıların anlatıldığı bu metinler, ilk kez 18. yüzyılda keşfedildi. Metinlerin içeriği ise 1893 yılında çözüldü; Orhun yazıtlarının sınırlı bir konuda yazılmasına karşın kelime dağarcığı açısından oldukça zengin olduğu anlaşıldı.
İki büyük Orhun kitabesinde 38 harf kullanılmıştır. Yenisey'de bulunanlar dâhil bütün yazıtlarda kullanılan işaretlerle Göktürk harflerinin sayısı 50'yi bulmaktadır.
Bu harfleri çözen Kopenhag Üniversitesi Genel Dilbilimi profesörü ve Danimarka Kraliyet İlimler Akademisi üyesi Wilhelm Ludwig Peter Thomsen'e göre eski Türk yazısı esrarlı harflere benzese de Ârâmî-İran kökenli bir yazıdır.
Thomsen, harflerdeki çift ünsüz ve hece işaretleriyle bazı tek ünsüz işaretlerinin hece yazısı kökenli olabileceğini ileri sürmüştür. Orhun yazıtlarında uygulanan yazı hece ve harf yazılarının karışımı gibidir. Sağdan sola doğru yazılan yazıların bazı Yenisey yazıtlarında soldan sağa doğru yazıldığı görülür.
Ancak bu durumda harfler ters yöne çevrik olarak kazınmıştır. Taşa yazılı metinlerde genelde kelimelerle ekler birlikte verilmiştir. Kâğıda yazılı metinlerde ise her kelime hatta her ek birbirinden iki nokta üst üste (:) işaretiyle ayrılmıştır.
Kül Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarında dünyanın ve insanoğlunun yaratılışına bir cümleyle değinildikten ve birinci kağanlığın tarihi ana çizgileriyle özetlendikten sonra ikinci kağanlığın kuruluştan Kül Tigin'in 731'de ölümüne kadarki siyasî ve askerî tarihi anlatılır.
Özellikle Bilge Kağan'ın beylerine ve halkına seslendiği bölümler son derece etkili bir anlatım gücüne sahiptir. Bu bakımdan Orhun kitabelerinin Türkçe'nin en eski ve en güzel nesir ve hitabet örnekleri olduğu söylenebilir.
Sınırlı bir konuda hem somut hem de soyut kavramların zenginliği açısından küçümsenmemesi gereken bir sayıdır. Yazıtlardan o dönemdeki Türkçe'nin sadece konuşma değil aynı zamanda bir yazı dili ve çok daha eski bir dilin devamı olduğu anlaşılmaktadır.
Yazıtlardaki ikilemeler, yakın anlamlı ve eş anlamlı kelimeler, benzetmeler, mecazlar, karşıt kavramlar, deyimler ve tasvirler dağarcığı zengin bir edebî dilin varlığını düşündürür.
Daha sonra Necip Âsım (Yazıksız) En Eski Türk Yazısı ve Thomsen yayımını esas alarak 1925 yılında Orhun Âbideleri adıyla iki eser neşretmiştir. İkinci yayın 1936 yılında Eski Türk Yazıtları adlı eserle Hüseyin Namık Orkun'a aittir.
Talat Tekin, 1968'de Kül Tigin, Bilge Kağan, Tonyukuk, Ongin ve Küli Çor yazıtları bir gramer çalışması dışında birçok yayın yapmıştır. Muharrem Ergin'in Orhun Âbideleri adıyla yayımladığı eser, üç büyük yazıt üzerinedir. Bugüne kadar Göktürk harfli büyüklü küçüklü yaklaşık 250 metin neşredilmiştir.