15 maddede Osmanlı padişahlarının asırlık geleneği: Bayram alayı

Osmanlı'da bayramlar oldukça coşkulu ve şatafatlı bir şekilde kutlanırdı. Bayramlarda payitahtta en önem verilen hadise padişahların bayramlaşma törenleriydi. Osmanlı sarayında geniş katılımlı düzenlenen bayram törenleri ayrıntılı bir yapıya sahipti. İnce detaylarda derin anlam ve mesajlar ifade ediyordu. Nitekim imparatorluğun büyüklüğü, inceliği, eşsizliği, ulaşılmazlığı ve ihtişamı ifade eden bu ayrıntılarıyla bir bütünlük gösterir. Bu bayramlarda düzenlenecek törenin planlanması Teşrifat Kalemi denilen protokol müdürlüğünün göreviydi. Teşrifat Kalemi törenin detaylarını hazırlar, Ramazan Bayramı namazı ve bayramlaşma merasimine katılacaklara davet tezkireleri dağıtılırdı. Huzur veren Osmanlı geleneği Fatih Kanunnamesi ile Osmanlı sarayındaki bayramlaşmanın kaideleri belirlendi. Bayram kutlamaları sarayda arife gününden başlardı. Osmanlı Sarayı'nda bayram sabahı yapılan asıl kutlamalar imsak vaktinden sonra başlardı. Kanunname'ye göre padişah bayram sabahı namazını Hırka-i Saadet Dairesi'nde kılar, daha sonra bu yerin önüne taht konulurdu. Padişah tahta oturunca orada bulunan hocalar dualar okurlar, ardından görevliler bunlara hediyelerini verirlerdi. Mehter çalmaya başlayınca bir taraftan da topluluk hep bir ağızdan 'Bu gibi günlere yetişmek her zaman müyesser ola' diye bağırırlar ve dua ederlerdi. Fatih Kanunnamesinde, sultanlar ile kimin bayramlaşabileceği de belirtilir. Bu hakka sahip olan kişiler sabah namazını Ayasofya Camisi'nde kıldıktan sonra saraya gidip Divân-ı Hümâyun'da toplanırlardı. Topluluğun geldiği haberi padişaha iletilince, o da bunun üzerine Arz odasına geçerdi. Daha sonra da görevlilerin dizildiği yoldan tahtın bulunduğu yere gelirdi. Burada padişahı karşılayan Nakibüleşraf dua ederdi. Nakibüleşraf: Peygamber Efendimizin soyundan gelenler ile ilgilenen yetkili Osmanlı'nın misafirperverliğini gösteren bir Ramazan geleneği Saraydaki bayramlaşma faslında kimin nerede duracağı en ufak teferruatına kadar belliydi. Örneğin padişahın oturduğu tahtın arkasında sağda Darüssaade ağası, solda da silahdar bulunurdu. Buradaki tören sırasında mehter durmadan çalardı. Divan çavuşları 'Aleyke Avnullah!', 'Uğurun açık olsun, ikbalin füzun, padişahım devletinle bin yaşa!', 'Maşallah, mağrur olma padişahım, senden büyük Allah var!' nidalarıyla alkış tutarlardı. Padişah tahta oturduktan sonra devlet adamları rütbelerine göre sağ taraftan gelerek padişahın eteğini öperlerdi. Veziriazam, kazasker gibi görevliler etek öperken padişah ayağa kalkardı. Bu üst düzey ricalden sonra sıra defterdar, nişancı reisülküttap, defter emini gibi bürokratlarındı. Ancak bunlar öncekiler gibi etek değil eşik öperlerdi. Şeyhülislâm ise padişahın önünde eğilir ve elini öperdi. El etek öpme işlemini bitiren görevliler kendileri için belirlenmiş yere geçerek tören müddetince ayakta dururlardı. Kapıkulu ocaklarının üst düzey subayları da bu bayramlaşmada bulunurdu. 17'nci yüzyılda yazılmış bir kanun külliyatında el öpme hakkının padişahın yakın çevresini teşkil eden Enderun ağalarından ayrı olarak devlet görevlilerinden sadece şeyhülislama verildiği yazılıdır. Diğer devlet görevlileri ise etek öpme hakkına sahiptiler. Unutulmaya yüz tutmuş bir gelenek Törenin bitiminden sonra padişah Has Oda'ya geçerek bayram namazı için üstünü değiştirirdi. Bayram namazı büyük camilerden birinde genellikle saraya yakın Ayasofya veya Sultanahmet'te kılınırdı. Bayramdan önce padişaha namazı nerede kılacağı sorulur, buna göre hazırlık yapılırdı. Padişah haremden çıkıp, özel olarak süslenmiş atına biner ve Babüsselam Kapısı, yani sarayın ikinci kapısı önünde kendisini bekleyen devlet adamlarıyla birlikte camiye doğru yola çıkardı. Devlet ileri gelenleri rütbelerine göre atlı veya yaya olarak padişahı takip ederlerdi. Camiye gidilip, namaz kılındıktan sonra da aynı düzen içerisinde saraya geri dönülürdü. Bayram namazı için yapılan bu gidiş ve dönüşe bayram alayı denilirdi. İstanbul halkı güzergâh etrafından bulunarak bayram alayının geçişini seyrederdi. Marifete ermenin şükrü olarak bayram Bayram alayında padişaha kapıcıbaşılar, çavuşbaşı, mîr-i alem, çavuşlar ve rikâb-ı hümâyun solakları dışındaki devlet ileri gelenleri de atlarına binerek padişaha refakat ederlerdi. Bayram alayında önden arkaya doğru şu görevliler bulunurdu: Yaya olarak saray hocaları, kapıcıbaşı ağalar; atlı olarak da defter emini, ikinci ve üçüncü defterdarlar, başdefterdar, nişancı, sadrazam kethüdâsı, vezirler, iki tarafında yaya olarak sorguçlu yeniçeri bölük çorbacıları bulunan veziriazam, sağ elinde gümüş asa, sırtında kısa kürk, başında Selîmî kavuk, ayağında mor kadife Tatar şalvarı ve Çerkes yemenisi giyen kapıcılar kethüdâsı bulunurdu. Osmanlı'nın az bilinen meslekleri Yaya olarak ikinci ve birinci mîrâhur ağalar, iki yanında kırmızı ve bej renkli sivri külâhları ve ellerinde beş köşeli asâlarıyla hasekiler, peykler, solaklar, mücevher sorguçlu çuhadarlar olduğu halde padişah, başlarında mücevherli üsküf, bellerinde incili kuşak ve mücevher kakmalı hançer, sırtlarında bol sırmalı entari ve kaftanlarla silâhdar ağa ve başçuhadar; başında Selîmî kavuk, belinde som mücevher bıçak, sırtında sırmalı entari, üstü kaftan, bunların üzerinde serâserden dört yerli samur kürk ile Dârüssaâde ağası; başlarında Selîmî kavuklarla Bâbüssaâde ağaları; başlarında düz kaş serpuş, bellerinde mücevher kakmalı hançer, altın köstekli som mücevher kama ve ayaklarında kontuşlarla hazinedar ağa ve Has Odalı ağalar. Padişah Ortakapı'dan çıkınca Has Fırın tarafındaki duvarın önünde dizilmiş olan çavuşlar alkışa başlarlar, padişah da onları selâmlardı. Padişah camiye vardığı zaman binek taşının yanında çizmeleri çıkartılır, özel bir pabuç giydirilirdi. Sadrazam ve yeniçeri ağası namaz kılacağı mahfil-i hümâyuna kadar padişaha refakat ederlerdi. Caminin mahfil-i hümâyununda önceden serilmiş hususi seccadesi üzerinde namaz kılardı. Bayram sofralarınızı şenlendirecek Osmanlı yemeği Dönüşte Topkapı Sarayı'na gelen padişah burada Enderun mensuplarının tebriklerini kabul ederdi. Daha sonra haren-i hümayuna geçer, harem mensuplarıyla bayramlaşırdı. Bayram sebebiyle haremde de çeşitli etkinlikler düzenlenir, bu etkinliklerin bazılarına bizzat padişah da izleyici olarak katılırdı. Sarayda pehlivan güreşleri, ok atma müsabakaları, esnaf alayları cambazlık ve hüner oyunları bu eğlencelerden bazılarıydı. Esnaf alaylarındaki çeşitli mesleklerden esnaflar, uğraş alanları ile ilgili işleri bir gösteri şeklinde sanardı. Örneğin bir ayakkabıcı bir gün içinde 110 çift ayakkabı dikmişti. Etkinliklerin sonunda padişah, harem görevlilerine bahşişler dağıtır, devletin sahibi olarak herkesin mutlu olmasını gözetirdi. Ramazan bayramlarında arife gününde ikindi vaktinden bayram sonuna kadar gemilerde alay sancakları keşide olunup beş vakit 21 pare top atışı yapılırdı. Diğer şehirlerde de top atışları yapılırdı. Avrupalı seyyah Busbecq Kanuni Sultan Süleyman'ın Ramazan bayramı namazını izleme fırsatı buldu. 'İmamın söylediklerini derin bir sessizlik içinde dinliyorlardı. Her rütbe ve sınıfın kendine ayrılmış yerleri vardı. Sıralandıkları geniş alanda birer duvar görüntüsü veren ayrı ayrı saflar halinde dizilmişlerdi... Sanki toprağa çakılmış ve kök salmış gibi hareketsiz duruyorlardı. Ne öksüren ne de boğazını temizleyen vardı. Tek çıt çıkmıyordu. İmam, Muhammed'in adını telaffuz ettiği zaman derin bir saygı içinde başlarını yere eğiyorlar, Tanrı'nın adı anıldığında huşuyla yere kapanarak toprağı öpüyorlardı. Türkler dini ayinlerine büyük bir sevgi ve saygıyla katılıyorlar.' Salomon Schweigger, bayram eğlenceleri şöyle anlatır: 'Bayramlarda büyük caddelerin kenarlarında yüksek direklerden oluşan bir ya da iki iskele kurulur ve buralara ipler bağlanır. Halk buralara gelir ve sallanır. Bu salıncakların başında duran görevliler, sallamaları karşılığında para alırlar. İskelenin üzerine tente biçiminde bir halı serilir, çevresine de süs olarak narenciye meyveleri, mendiller, şeker külahları ve yapraklı ağaç dalları asılır. Yüksek makam sahiplerinin evlerinde de böyle eğlenceler düzenlendiği söylenmektedir. Hatta padişah bile böyle gülünç oyunlarla vakit geçirirmiş. Bu eğlenceler sırasında bir yandan da sazlar çalınır. Bayramlarda genç, yaşlı, herkes baştan ayağa kadar yeni giysilere bürünür, en azından yeni ayakkabılar edinir.' 19. yüzyılda Osmanlı sarayındaki bayramlaşma törenlerinde bazı değişiklikler yapıldı. Bu merasimlerde mehter yerini orkestraya bıraktı. Ancak şeyhülislam ve Mekke Şerifi salona girdiğinde orkestra susar, bunlar padişahla bayramlaşıp salondan ayrıldıktan sonra tekrar çalmaya başlardı. Bu dönemde padişahın bayramlaşmak için ayağa kalktığı ve iki adım atarak yaklaştığı tek kişi şeyhülislamdı. Şeyhülislamın el öpmek âdeti de kaldırıldı ve padişahı eğilerek selamlaması uygun görüldü. Ayrıca etek öpmek adeti yerine başmabeyncinin ya da saray ileri gelenlerinden birisinin elinde tuttuğu, bir ucuna tahta bağlanmış kırmızı kadifeden kurdelenin ucunu öpmek yani saçak öpmek usulü getirildi. Saraydaki bayramlaşma töreni, 1868 yılından itibaren Dolmabahçe Sarayı'ndaki muayede salonunda gerçekleştirildi. Sultan II. Abdülhamid döneminde bayram alayının geçiş güzergahı değişti. Bu dönemde sultan Yıldız Sarayı'nda genellikle alayla Beşiktaş'taki Sinan Paşa Camii'ne gidip bayram namazını kılar sonrasında merasimin yapılacağı Dolmabahçe'ye geçerdi. Askerler, Yıldız ve Dolmabahçe sarayları arasında uzanan yol boyunca dizilirlerdi. Padişahın arzusu ederse, bayramın ikinci günü, Gülhane, Davut Paşa, Üsküdar'daki Mehmet Paşa, Beşiktaş'ta Dolmabahçe, Arnavutköy'de Mehmet Paşa, Bebek, Göksu, Florya kasırları gibi kasırlardan birinde bayram merasimi de gerçekleştirilirdi.

15 maddede Osmanlı padişahlarının asırlık geleneği: Bayram alayı

Mersin'de "Bolkarlar'dan Toroslar'a Desenlerin Sırrı" temalı defile düzenlendi

"Selvi Boylum Al Yazmalım" Kazakistan'da tiyatro oyunu oldu

"Uluslararası Ankara Caz Festivali" Kerem Görsev Trio konseri ile başladı

İsmet Özel'in Taşları Yemek Yasak kitabından düşündürücü satırlar

Ekrem Demirli'nin ufuk açıcı cümleleri

Rahman’ın has kulları

İslam’dan edebiyata kadar en özgün konuların podcastleri

Filistin'deki zulme karşı Müslüman tavrı nasıl olmalı - PODCAST

Uygur Türklerinin kaderini değiştiren 48 madde

"Selvi Boylum Al Yazmalım" Kazakistan'da tiyatro oyunu oldu

PODCAST I Fergana Vadisi'nin önemi

Merhametten ve empatiden uzak Çocuk Hakları Günü!

Metoda dair: Yöntemi gözden geçirme

Filistin'in bağımsızlığını resmi olarak tanıyan ülkeler

Filistin'in bağımsızlığını resmi olarak tanıyan ülkeler

Haris el-Muhâsibi'den Hakk'ı Arayanlara Nasihatler

Filistin’i işgale yönelik Yahudi göçleri: Aliyah

İsrail işgallerine karşı "birlik" çağrısı

Osmanlı belgeleri ışığında Filistin’e Yahudi göçü

Bosna Savaşı öncesinde bölgedeki gerilimlerin tarihsel kökenleri

Osmanlı'nın Balkanlar'daki 5 eseri

Hz. Hafsa'nın (ranha) hiç kapanmayan penceresi

İslam mimarisinin çekirdek kavramı: Mekan

Avrupa'nın acımasız yüzü

Uygur Türklerinin kaderini değiştiren 48 madde

Hayatı ve fikirleriyle Yazıcızadeler

Arama

15 maddede Osmanlı padişahlarının asırlık geleneği: Bayram alayı