Arama
Akdeniz’de bir Türk adası: Girit
Dünya tarihi için önemli bir noktada bulunan Akdeniz, tarihin her döneminde dünyanın siyasi, ticari ve iktisadi gelişmelerine yön verecek kadar derinlikli bir konuma sahiptir. Bu büyük denizde bulunan önemli stratejik nokta Girit, Osmanlı'nın fethinden sonra büyük bir değişime uğrayarak Türk-İslam medeniyetinin izlerini taşıyan bir ada haline gelir. Gelin, tarihte birçok devletin istilasına ve akınına uğrayan bu adanın tarihine birlikte bakalım.
Girit'in kaybı
🔷 Rusların Balkanlardaki tahrikleri, Fransız İhtilali'nin yaydığı milliyetçilik akımı ve Osmanlı'nın iç idaresinde yaşadığı zayıflıklar nedeniyle Girit, Osmanlı hakimiyetinden çıkar.
🔷 Mora ve Adalar'da çıkan isyanlar Girit'e de sıçrar. Hıristiyan halk arasında baş gösteren ayrılma arzusu üzerine Rumlar, Heteria Cemiyeti'ni kurar. Kurulan cemiyetin propagandası ile Girit karışmaya başlar. Yunanistan bağımsızlığını ilan ettikten sonra Girit'te yoğunlaşan isyanları Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa bastırır.
Yunanlıların isyanı
🔷 Mehmet Ali Paşa Girit'te otoriteyi sağlamasına rağmen Yunanlılar büyük devlet kurma hayallerinin bir parçası olan adadan vazgeçmezler. 1866 yılında adada büyük bir isyan daha gerçekleşir.
🔷 Fransa ve Rusya bu isyanı Osmanlı'ya karşı bir koz olarak kullansa bile Sultan Abdülaziz 1867 yılında Sadrazam Âlî Paşa'yı Girit'e göndererek adanın Hıristiyan ahalisine çeşitli faydalar sağlayan bir nizamnâme neşrettirir ve olayları bir süreliğine bastırır.
🔺 Megali İdea nedir?
Antik dönemlerden beri Yunan toprakları olarak bilinen yerleri alarak Bizans İmparatorluğu'nu diriltme hayalidir.
Halepa mukavelenâmesi
🔷 Osmanlı'nın verdiği tüm imtiyazlara rağmen Hıristiyan tebaa memnun olmayarak Yunanistan'ın destekleriyle adada silahlanmaya başlar.
🔷 "93 Harbi" olarak anılan Osmanlı-Rus savaşını fırsat bilen Girit'teki isyancılar yeniden ayaklanır. Bu isyanlar sonucunda 1878 yılında imzalanan "Halepa mukavelenâmesi" ile Girit valisi Hıristiyan olacaktır. Fakat bununla da yetinmeyen Rumlar, büyük devletlerin destekleriyle adada karışıklık çıkarmaya uzun yıllar devam eder.
🔶 Adanın Osmanlı'nın elinden tam olarak çıkışı Balkan Savaşı sonrası gerçekleşir. Osmanlı Devleti savaşta yenik düşünce, Girit 1913 yılında Londra ve Bükreş Antlaşmaları'yla kesin olarak Osmanlı Devleti'nden ayrılarak Yunanistan'a bağlanır.
Girit'in nüfusundaki büyük değişim
🔷 Yunanistan'ın gerçekleştirdiği katliamlardan ve baskılardan sonra Girit'teki Müslümanlar, Anadolu'ya göç etmeye başlar. Bu göç dalgası sonrası adanın nüfusu tersine döner.
🔷 1881 yılında 73.487 olan Müslüman nüfus, 1911 yılında 27.852'ye kadar düşer. Ortodoks Rum nüfusu 1881 yılında 204.781 iken, 1911 yılında 307.812'ye çıkar.
🔷 Bu büyük nüfus değişimi, Girit'teki insanların zorla yerlerinden çıkarıldığını, Osmanlı'nın hoşgörü politikasının aksine Yunanların uyguladığı zulüm politikasının açık delilidir.
Girit'te vakıf eserleri
🔷 Girit'te bulunan camiler;
➡ Vâlide Sultan Camii
➡ İbrâhim Han Camii
➡ Fâzıl Ahmed Paşa (Vezir Camii)
➡ Mahmud Kethüdâ Camii
➡ Yeniçeri Ağası Abdurrahman Paşa (Ağa Camii)
➡ Defterdar Ahmed Paşa (Defterdar Camii)
➡ Kethüdâ İbrâhim Paşa Camii
➡ Ahmed Paşa Camii
➡ Melek İbrâhim Paşa Camii
➡ Kaptan Kaplan Mustafa Paşa Camii
🔷 Evliya Çelebi'nin Seyahatname'de verdiği bilgiye göre adada on sekiz cami, yetmiş bir mahalle mescidi, pek çok köy ve kale mevcut idi.
🔺 Adada bulunan camilerin bir kısmı kiliseye çevrilirken bir kısmı Yunanistan'ın baskıları nedeniyle bugün kullanılmaz haldedir.