Arama
Cebiri ilk kez geometriye uygulayan Müslüman alim: Sabit Bin Kurra
Yaşadığı çağın en büyük matematikçilerinden biri olan Sabit Bin Kurra, özellikle geometri ve trigonometri alanlarındaki çalışmalarıyla matematikte yeni bir dönem başlattı. Bu nedenle Batılı bilginlerin bir kısmı onun için "Arapların Öklid'i" tabirini kullanır. Cebiri ilk kez geometriye uygulayan kişi olan Sabit Bin Kurra'nın hayatını derledik.
Sâbit'in İslâm matematiğine katkılarını üç aşamada özetlemek mümkündür. Birinci aşama, Yunan matematiğinin önemli eserlerini Arapça'ya çevirmesi veya daha önce yapılan tercümeleri tashih etmesidir. Sâbit özellikle Archimedes'in matematik alanındaki bütün çalışmalarını Arapça'ya çevirmiştir.
Bugün Archimedes'in birçok eserinin Yunanca asılları kayıp olduğundan bu eserlerden Sâbit'in tercümeleri sayesinde haberdar olunmaktadır. Sâbit ayrıca Pergeli Apollonios'un Koni Kesitleri ve Nicomachus'un Aritmetiğe Giriş adlı kitaplarını Arapça'ya çevirmiştir. Öklid, Ptolemy ve Theodosios'un eserlerinden tercümeler yapmış veya yapılan tercümeleri düzeltmiştir.
İkinci aşama, Sâbit'in tercüme ve tashihleri vasıtasıyla Arapça bir matematik dilinin oluşması konusundaki katkılarıdır. Sâbit matematiğe dair eserleri Yunanca veya Süryânîce'den çevirirken güçlü Arapça bilgisi sayesinde bu dillerdeki kavramlara uygun Arapça karşılıklar bulmuştur.
Onun belirlediği kavramların bir kısmı daha sonra gelen İslâm matematikçileri tarafından değiştirilirken büyük bir kısmı kullanılmaya devam etmiştir. Ayrıca Sabit, Pisagor teoreminin genel bir ispatını verdi. Sâbit'in İslâm matematiğine yaptığı üçüncü aşamadaki katkıları ise matematiğin aritmetik (sayılar teorisi), cebir, geometri, koni kesitleri ve trigonometri gibi alanlarında telif ettiği özgün eserlerdir.
Sâbit'in sayılar teorisine en önemli katkılarından biri Yunanlı matematikçi Nicomachos'un Aritmetiğe Giriş adlı eserini tercüme etmesidir. Bu tercümeyle beraber İslâm matematiğine Pisagorcu sayı ve aritmetik anlayışının girmesi yanında eser "theologoumenates aritmetikes" anlamında bir sayı mistisizminin yerleşmesini sağlamıştır.
Bu sayı mistisizmi bazı İslâm matematikçileri arasında taraftar bulmakla birlikte bu anlayışı İslâm medeniyetinde sistemli bir şekilde takip eden İhvân-ı Safâ olmuştur. İslâm matematikçileri Pisagorcu aritmetik anlayışını Yunanca aslı ile "ârîtmetîkî" olarak adlandırmış ve bunu "ilmü'l-aded" ismini verdikleri Öklidci geometrik-aritmetik anlayışından ayırmıştır.
İbnü'l-Heysem'e göre Pisagorcu aritmetik anlayışının en önemli özelliği tümevarım yöntemini kullanmasıdır. Bu da Pisagorcu aritmetiğin nokta (atom) sayı anlayışına dayanılmasından kaynaklanmaktadır. Öklidci aritmetikte ise tam sayılar doğru çizgilerle temsil edilmekte ve ispatlarda Öklid'in Elementler'indeki geometrik burhan anlayışı esas alınmaktadır.
Sâbit b. Kurre'nin dost sayılar konusundaki çalışmasının İslâm matematiğinde doğurucu bir etkisi olmuş ve bu çalışma kendisinden sonra gelen matematikçiler tarafından farklı açılımları dikkate alınarak geliştirilmiştir. Ayrıca Sâbit b. Kurre'nin araştırmaları tercümeler vasıtasıyla Avrupa'ya ulaşmış, Fermat ve Descartes üzerinde etkili olmuştur. Daha sonra Euler, Sâbit'in dost sayılar için geliştirdiği formülü modern Batı Avrupa matematiğinin verdiği yeni imkânlarla genelleştirmiştir.