Arama
Yüzyıllardır devam eden Çin zulmü
Doğu Türkistan halkı, yüzyıllardır Çin zulmü altında yaşam mücadelesi vermektedir. Bu zorlu çaba, Uygur Kağanlığının kurulduğu andan günümüze kadar devam etmektedir. Rus ve Çin devletleri, birbirlerine karşı üstünlüklerini göstermek amacıyla Türkistan'ın yakasına yapışan iki kanlı eldir. Kirli emellere sahip bu devletlerden kurtulmak için Yakup Han Bedevlet, Alihan Töre, Osman Batur, İsa Yusuf Alptekin gibi nice yiğitler vatanları uğruna kendileri siper etmiştir... Peki, Uygur Türklerine yapılan bu zulüm nasıl ve neden başladı?
1759 işgali
🔸 Tarih boyunca merkez konumda olan Doğu Türkistan'ın barış ve refah ortamı, 1759 yılında Çin Mançu İmparatorluğu'nun bölgeyi işgal etmesiyle bozulur. Günümüze kadar ise Çin'in kanlı politikası aralıksız devam eder.
🔸 1759 işgalinden sonra direniş ve başkaldırışlar yaşanır. Bu süreç 1759'dan 1865' kadar devam etmiş ve tam 42 isyan hareketi gerçekleşmiştir.
🔸 1865 yılında Yakup Beg adında bir asker, Çin'in baskılarından kurtulmak isteyenler ile birlikte tüm zorluklara rağmen Kaşgar Hanlığı'nı (Kaşgariye) kurarlar.
🔸 Sultan Abdülaziz'e biat ettiğini açıklayan Yakup Bey, Osmanlı Devleti'ne elçi gönderir ve Kaşgar Hanlığı'nın Osmanlı'nın bir parçası olarak kabul edilmesini ister.
🔸 İmparatorluk bu talebi kabul eder ve Sultan Abdülaziz'in emriyle Doğu Türkistan'a Albay Kazım Bey komutasında 5 muvazzaf ve 3 emekli subaydan oluşan bir askeri eğitim grubunu, 1200 piyade tüfeği, 6 sahra topu ve cephane yapımında kullanılan barut malzemelerini Hindistan üzerinden Doğu Türkistan'a gönderir.
🔸 Tüm bunlardan sonra Kaşgar Hanlığı, Osmanlı himayesi altına girer. Sultan Abdülaziz adına hutbeler okutulur, para bastırılır. Doğu Türkistan semalarında Osmanlı sancağı dalgalanır.
🔸 Yakup Beg, Abdülaziz'den sonra II. Abdülhamid'den yardım alır. Böylece Kaşgar Hanlığı da ilk kez bir devlet tarafından tanınmış olur.
Kaşgar Hanlığı'nın lideri: Yakup Beg
🔸 Yakup Han Bedevlet, Taşkent yakınlarındaki Pişkent'te doğar. Hokand Askeriyyesi'ne girmeyi başaran Yakup Han, kısa zamanda kabiliyetini göstererek 1845 yılında Hokand Hanı Hüdayar Han'ın dış ilişkiler memuru olur.
🔸 Yakup Beg'e, Ak Mescit'in Kızıl Ordu komutası verilir. 1853 yılında Rusya'nın 26 gün süren kuşatmasına karşı koyarak direnişin sembol isimlerinden biri olur.
🔸 Zamanla kendini ispatlayan Yakup Bey'in namı her yere ulaşır, yardıma muhtaçlara destek veren bir komutan haline gelir. Diplomatik ilişkilerde çok iyi bir devlet adamı olur. Osmanlı ile önemli bağlantılar kurar.
🔸 1876-1877 yılları arasında Çin, Yakup Beg üzerine hücuma geçer. Yaşanan çarpışmalardan sonra Yakup Bey, ordusu ile geri çekilmek zorunda kalır.
🔸 Ordunun zayıflamasını fırsat bilen Çinliler, 1877 yılında Turfan'ı ele geçirir. Aynı senenin 29 mayısında ise Uyguların lideri zehirlenerek şehit edilir. Suikastın ardından Çin istilası tamamen Doğu Türkistan'ı sarar ve aralıksız günümüze kadar devam eder.
🔸 Yakup Bey'in ölümünden sonra oğullarının arasında gerçekleşen taht kavgaları Doğu Türkistan İslam Devleti'nin yıkılmasına sebep olur.
1878 işgali
🔸 93 Harbi'nde gücünü kaybeden Osmanlı, Kaşgar'daki nüfusunu kaybeder. Bunu fırsat bilen Çin, 1878'de bölgeyi işgal eder.
🔸 Bu işgalin ardından Rusya ve Çin, Moskova'da İli Antlaşması imzalar. Antlaşmaya göre Uygur halkının yaşadığı toprakları kendi arasında bölüşür, bölgeye de "yeni toprak" anlamına gelen "Şincan" adını verirler.
🔸 Birçok bilim insanın yetiştiği bu güzide toprağın adının değişmesi Çin emperyalizminin en somut örneğidir.