Arama
Dünyanın en eski dokuma halısı: Pazırık
Dünyanın en eski dokuma halısının isminin Pazırık olduğunu ve Türkmen dokumacılığının çıkış noktalarından biri olarak kabul edildiğini biliyor muydunuz? Ya da figürlerin açık ve anlaşılır bir şekilde zemine yerleştirilmesini mümkün kılabilmek için, bir santimetrekareye 36 ilme isabet edecek şekilde çok ince olarak dokunduğunu? Pazırık halısı, figür ve nakış, teknik ve sanat anlayışı bakımından oldukça zengin olması münasebetiyle, rahatlıkla eski çağın en değerli sanat eserleriyle karşılaştırılabilir. Sizler için ilk Türk halısı olan Pazırık'ın tarihini ve özelliklerini derledik.
16. yüzyıla ait Transilvanya tipi Uşak halısı (TİEM)
Pazırık kazılarını idare eden arkeolog Rudenko bu halının temsili veya kültürel bir gaye ile yapıldığını iddia eder ve bu eseri İran'da Ahemenişler devri ile ilgili bir atölyeye bağlar. Bundan başka, bazı sanat tarihçileri de bu anlayışta bir çalışmayı şehir kültürünün dışında yaşayan bir cemiyetin yapamayacağı inancını paylaşmaktadırlar. Onlar için bu halı, teknik bakımdan oldukça karmaşık ve sanat bakımından da çok tarafları ve anlayışı olan bir eserdir. Atlı bozkır kültürüne mensup Türkler ise böyle bir dokumayı katiyen yapamazlardı. Açıkça görülüyor ki, bu sanat tarihçileri, İç Asya'da gelişen Türk halıcılığını ve Pazırık kurganlarından çıkan binlerce sanat eserini görmezlikten geliyor ve bu mezarlarda bulunan bu halıyı sadece münferit bir eser gibi kabul ediyorlardı.
17. yüzyıl başlarına ait yıldızlı Uşak halı-seccadesi (Metropolitan Museum of Art – New York)
Bu halı, İç Asya'da göçebe Türkmen topluluklarının erişilmez dokuma tekniği ile üslup zenginliklerini bir örneğidir. İptidai şartlar altında yaşayan ve çok basit aletlerle sanatlarını ortaya koyan bu Türk boyları çok eski zamanlardan beri halı dokumaktadırlar. Bu halılar üslup ve kalite bakımından Pazırık halısı ile rahatlıkla boy ölçüşebilecekleri gibi teknik yönden ise ondan daha üstündürler.
19. yüzyılın ilk yarısına ait bir Lâdik halı-seccadesi (Barbican Art Gallery)
Şunu da belirtmeliyiz ki, Türkmen halıları dünyanın en üstün tekstil sanatı örnekleridir. Teke ve Yomund Türkmenlerinin yüzyıllardan beri dokudukları üstün kalitedeki halılar sözlerimizi doğrulayacak örneklerdir. Bu nefis halıları, yakından incelersek tekniği sık örgüsü ve desen çokluğu bakımından bizi bir hayli şaşırtacak vasıflara sahip.
19. yüzyıla ait bir Kafkas halısı (Azerbaycan Sanat Müzesi – Bakü)
Kadife gibi yumuşak, tüy gibi ince ve elastiki olan bu yaygılar incecik bir kürkü andırır. Bu olgun teknik ise ancak çok uzun geçmişi olan pratiğe bağlanır. Göçebe ile dokuma sanatı birbirleriyle kaynaşmış adeta düğüm olmuşlardır. Unutmamak gerekir ki Türk topluluklarının Orta Doğu ve İran toprakları üzerinde görülmelerinden önce bu bölgede ilme tekniğiyle dokunmuş hiçbir halıya rastlanmadığı gibi yine bu devrede bu tarzda dokumalar olduğuna dair hiçbir iz de yoktur.
TDV İslamansiklopedisi, Halı
Hun Sanatı, sf: 131-138
Milli Eğitim Bakanlığı Kültür Yayınları