Arama
Dünya'nın oluşumuna dair Müslüman alimlerin teorileri
Bir zamanlar, Dünya'nın hem kendi ekseni hem de Güneş etrafında dönen "eğik bir küre" olduğu fikri, gülünç bir iddiadan öteye geçmezdi. Ancak Müslüman alimlerin yüzyıllar süren gözlem ve deneyleri, bilimin şekillenmesinde büyük bir rol oynadı ve bugün Dünya hakkında bildiğimiz tüm gerçeklerin altyapısını bu bilgiler oluşturdu. Dünya'ya dair Müslüman alimlerin teorilerini sizler için derledik.
Mevsimlerin oluşmasının sebebi, Dünya'nın ekseninin yörünge düzlemine eğik olmasıdır. Mesela, kuzey yarımküre Güneş'e doğru eğik olduğunda yaz mevsimini yaşarız.
Mevsimlerin oluşması üzerinde tartışan Müslümanlar, bir yandan da Dünya'nın eksenindeki eğikliği inceleyerek hesaplıyordu.
Dünya'nın eksenindeki eğikliğin tam olarak kaç derece olduğunun hesaplanması Batlamyus'u izleyen yüzyıllarda yaşayan astronom ve matematikçiler arasında önemli bir tartışma konusuna dönüştü.
10'uncu yüzyılın sonunda, Tacikistanlı bir matematikçi ve astronom olan Hocendî, Güneş'in bir dizi meridyen geçişini gözlemlemek amacıyla İran, Tahran yakınlarındaki Rey'de çok büyük bir rasathane kurdu.
Bu meridyen geçişleri sayesinde Dünya ekseninin Güneş'e göre eğikliğini yüksek kesinlikle hesaplayabildi.
Bugün yaklaşık 23 derece 34 dakika olduğunu bildiğimiz bu eğikliği 23 derece 32 dakika 19 saniye olarak ölçen Hocendî'nin gerçeğe oldukça yaklaştığını söyleyebiliriz. Bu tahmini kullanan Hocendî, belli başlı şehirlerin enlem ve boylamlarından oluşan bir liste de hazırladı.
Bu keşiften 100 yıl önce, 9'uncu yüzyılın aydın halifesi Me'mun bir grup Müslüman astronomundan Dünya'nın çevresini ölçmelerini istedi.
Karasal derece uzunluğu ölçülerek 56,666 Arap mili ya da 111,812 kilometre olarak bulundu ve buna göre Dünya'nın çevresi 40, 253,4 kilometre olarak hesaplandı.
Günümüzde Dünya'nın tam çevresinin ekvator üzerinden ölçüldüğünde 40,068 kilometre, kutuplardan ölçüldüğünde ise 40,000 kilometre olduğu biliniyor; demek ki bu ölçümlerinde çok fazla yanılmamışlardı.
11'inci yüzyılda yaşayan çok yönlü âlim Bîrûnî, hafif mizahi bir yaklaşımla şöyle söylüyordu: "İşte size Dünya'nın çevresini belirlemek için başka bir yöntem. Bunun için çöllerde yürümenize gerek yok."
Dünyanın çevresini son derece karmaşık bir jeodezi denklemi kullanarak hesaplayan Bîrûnî, bu konuyla ilgili her şeyi Şehirlerin Koordinatlarının Belirlenmesi adlı eserinde topladı.
Çağımızın meşhur matematikçilerinden Len Berggren şöyle yazar: "Çölü arşınlayan iki jeodezi ekibinin yapacağı işi basit bir matematiksel kanıt ve ölçümle yapıyor olabilmek için şüphesiz Bîrûnî'yi sevindirmişti."