Arama
Emir Timur’un İbn Haldun’a teklifi
Emir Timur, askeri stratejisi ve dehası ile tarihin öne çıkan karakterlerinden biri. İran'ın kuzeyi ve Azerbaycan'ı ele geçirdiği Üç Yıllık Sefer; Ortadoğu'ya hâkim olmak istediği Beş Yıllık Sefer ve Hint, Anadolu, İran, Irak coğrafyalarını ele geçirmek amacıyla çıktığı Yedi Yıllık Sefer, onun bir dünya hükümdarı olma yolunda gerçekleştirdiği akınlar olarak tarihe geçti. Ancak onun hayalleri bu kadarı ile sınırlı değildi... Timur, Şam'ı ele geçirdiği sırada İslam tarihinin en büyük âlimlerinden olan İbn Haldun ile görüşmüş; ondan Mağrip'e ilişkin bilgiler almıştı. Peki, tarihin en ilginç karşılaşmalarından biri olan bu görüşmede Timur, İbn Haldun'a ne teklif etti?
Timur 1400 yılında Halep'e girdi ve Suriye askerlerini yenilgiye uğratıp şehri yağmalattı. Burada bir ay kaldıktan sonra Şam üzerine yürüdü.
🔸 Timur'un Halep'i zapt ettiği haberi Kahire'ye ulaşınca Sultan Ferec de ordusuyla Şam'a geldi; yanında ünlü Müslüman âlim İbn Haldun da bulunuyordu.
🔸 İki ordu arasında küçük çatışmaların meydana geldiği bir sırada Sultan Ferec, Kahire'de bir ayaklanma teşebbüsü olduğu haberini aldı ve Mısır'a döndü.
🔸 Şam valisi, ulemanın barış yoluyla şehrin Timur'a teslim edilmesi teklifini kabul etmedi ve şehri savunmaya devam etti.
🔸 Bunun üzerine İbn Haldun, ulema ile istişarelerde bulundu ve Emir Timur ile görüşmek için gizlice ordugâha gitti.
Emir Timur ile İbn Haldun Şam'da görüşmüş, uzun sohbetler etmişlerdi.
🔸 Timur, ömrünün 20 yılını Tunus'ta, 26 yılını Cezayir, Fas ve Endülüs'te, 4 yılını tekrar Tunus'ta ve son 24 yılını ise Kahire'de geçiren İbn Haldun'dan Mağrip'i anlatmasını istemişti.
🔸 İbn Haldun, Mağrip'ten Kahire'ye gelişinin hac nedeniyle olduğunu; Sultan Berkuk döneminde buraya geldiğini anlatmıştı.
🔸 Bunun üzerine Timur, ondan Mağrip'e ilişkin detaylı bilgiler istemiş; İbn Haldun, Kuzey Afrika ve asabiyet teorisi hakkında kendisine bilgi vermişti.
🔸 İbn Haldun, bu bilgileri derleyerek 12 sayfalık bir risale hazırlayıp Emir Timur'a sundu.
🔸 Görüşme sırasında Timur'u uzun uzadıya övmüş; kâhinlerin ve müneccimlerin gelmesini bekledikleri ulu hakanın kendisi olduğunu dahi söylemişti.
Timur, Şam'dan ayrılırken İbn Haldun'u Semerkant'a götürmek istemiş; ancak İbn Haldun bu teklifi reddetmişti.
🔸 Timur'un buradaki gayesi, başşehir Semerkant'ı dünyanın en büyük şehri haline getirme isteğiydi.
🔸 Bu düşünceyle Timur, fethettiği ülkelerden getirttiği en mahir mimar ve ustalara Semerkant'ı yeniden imar ettirmişti.
🔸 Dönemin ünlü âlimlerini, sanatkârlarını ve musikişinaslarını Semerkant'a davet ederek, burayı bilim, kültür ve sanatın başkenti haline getirmeyi hedeflemişti.
🔸 Burada gösterişli eserler ve bahçeler meydana getirmiş; Semerkant, Timur'un zamanında muazzam denebilecek ölçüde gelişmiş ve Doğu İslam dünyasının cazibe merkezi haline gelmişti.
Ele geçirdiği pek çok coğrafyada âlimleri toplayıp Semerkant'a götürmesi ancak İbn Haldun'u bu durumdan münezzeh tutması, tarihçiler tarafından İbn Haldun'un dehası ile onu etkilemesi ve kendini ona sevdirmesi ile açıklanmıştır.
Semerkant, Timur'un ele geçirdiği ilk şehirdir. Bu nedenle hâkimiyetinin ilk yıllarından itibaren Semerkant'ın imar faaliyetlerine çok önem vermişti.
🔸 Timur, Semerkant'ı ele geçirdikten hemen sonra çeşitli görev dağılımları yapmış ve buranın asayişi ile güvenliğine büyük özen göstermişti.
🔸 Daha sonra mahiyetindeki tüm mühendis ve mimarlara emirler vermiş; kale, hisar, köşk ve saraylar yapılmasını emretmişti.
🔸 Timur'un ele geçirdiği topraklarla ilgili yağma faaliyetleri yaygın olarak bilinse de onun imara dair görüşü şu şekildedir:
"Büyük padişahların iktidar ve kuvvetlerinden edecekleri istifade hayrat ve müberrat vücuda getirmektir, biz bugün nasıl geçmiş padişahların eserlerini temaşa ediyorsak, herhalde bizden de bir eser kalmalıdır, ta ki bizden sonra da bizim ismimiz baki kalsın."
Timur, ele geçirdiği ülkelerden bazı bilim insanları, sanatkâr ve ustaları zorla göç ettirmişti.
🔸 Böylece Semerkant'ta ilmî, kültürel ve mimarî anlamda büyük bir gelişme yaşanmıştı.
🔸 Semerkant'ın çevresine ise dönemin önemli ilim kentleri olan Dımaşk, Şiraz, Sultaniye ve Bağdat adlarını verdiği köyler kurdurmuş; göçe tabi tuttuğu kişileri buralara yerleştirmişti.
🔸 Onun beşinci kuşaktan torunu olan Zahirüddin Babür, hatıralarında Semerkant'a dair kıymetli bilgilere yer vermişti.
🔸 Timur ve Uluğ Bey'in imar ettirdiği eserlerin çokluğundan söz eden Zahirüddin Babür, Timur'un ölümünden sonra dahi bu şehrin cazibe merkezi olmaya devam ettiğini belirtmişti:
"Semerkant ve mahallerinde Timur Bey ve Uluğ Beg'in imaret ve bahçeleri çoktur. Timur Bey, Ahenîn kapısına yakın ve kalenin içinde cami yaptırmıştır. Bunun taşlarını ekseriyetle Hindistan'dan getirttiği taşçılar işlemiştir. Semerkant'ın doğusunda iki bahçe yapmıştır. Semerkant şehri fevkalade müzeyyen bir şehirdir. Bu şehrin diğer şehirlerde az bulunan bir hususiyeti vardır. Burada her esnafın ayrı ayrı pazarı olup, birbirleri ile karışık değildir. Usulleri muntazamdır. İyi ekmekçileri ve aşçıları vardır ve Semerkant'ın kâğıtları meşhurdur."
🔸 Timur, Semerkant'ta Bîbî Hanım Cami, Gök Saray ve Gûr-ı Emîr Türbesi gibi muazzam eserler inşa ettirmiş; şehrin her yanına büyük ve içinde irili ufaklı sarayların bulunduğu bahçeler yaptırmıştı.