Arama
Fuat Sezgin'in Fikriyat'taki tüm yazıları
İmza attığı çalışmalarla ezberleri bozarak, dünyada çığır açan bir isimdi Prof. Dr. Fuat Sezgin. İslam Bilim Tarihine yaptığı katkılarla adını tarihe altın harflerle yazdırdı. Bilim tarihini yeniden yazan Fuat Sezgin'in doğum yıl dönümünde, Fikriyat'taki tüm yazılarını sizler için derledik.
Abbasi Halifesi el-Me'mun 'un emriyle birçok astronom ve coğrafyacı tarafından yapılan ve kaybolduğu düşünülen, coğrafya tarihinin meşhur dünya haritası yirmi yıl önce İbn Fadlallah el-Ömerî'nin İstanbul'daki Saray Kütüphanesi'ndeki Mesâlik el-Ebsâr isimli ansiklopedisinin ilk cildinde keşfedilmiştir. Bu cilt ayrıca aynı kökten üç iklim haritası da içermektedir. Bundan başka üç parça harita yani Nil akıntısının, Azak Gölü'nün ve Güneydoğu Asya'da bulunan 'Yakut Adası'nın tasviri, Strazburg Üniversite kütüphanesinde, 4247 No.lu el yazmasıyla korunarak günümüze ulaşmıştır. Bu yazma 428/1036 yılından olup Ebû Ca'fer Muhammed b. Mûsâ el-Hârizmî isimli birisinin dünya haritasının derece ağına dayanarak bir araya getirdiği Me'mun coğrafyasının koordinat sistemini içermektedir.
İşin elim olan tarafı şudur ki bu uydurma dünya görüşü, belki de ortaya çıkışından kısa bir zaman sonra Osmanlı İmparatorluğuna, çok gecikmeden bütün İslam dünyasına yayıldı. Bu sadece, hür düşünce sahibi bir insanın kabullenmek veya kabullenmemekte serbest olduğu bir bilimler tarihi görüşü değildi. Bu özellikle Müslümanlarda bin yılı geçen bir politik hâkimiyet sırasında insanlığın ortak mirası olan bilimler tarihine ciddi bir şey veya hiç bir şey katmadıkları pesimizmini aşılıyordu. Bu pesimizm, Osmanlı Türkleri arasında ve Türkiye'de diğer İslam ülkelerinden daha çok yayılma imkanı buldu. Bu inkâr kabul etmez pesimizmden, daha doğru bir tabirle aşağılık duygusundan ben kendimi ancak üniversite hayatımda İslam bilimlerini biraz tanımaya başladıktan sonra, gittikçe artan bir oranda kurtarabildim.
Yaklaşık 450 yılından beri eski Abbasi Rasathanesi'nin bulunduğu Bağdat'ın, m. 1258 yılındaki fethinden sonra Hükümdar Hülagu, bilgin Nasîreddîn et-Tûsî 'ye Batı Moğol İmparatorluğu'nun başkenti Merâga'da yeni bir rasathane kurma görevi vermişti. Rasathanenin inşasına 1259 yılına başlanmış olup, ne zaman bitirildiği ise bilinmemektedir. Rasathanenin 1270 yılı civarında, yani Hülagu'nun ölümünden (1265) birkaç yıl sonra çalışmaya başladığı tahmin olunmaktadır. Rasathane, bir meridyene tam olarak paralel uzanan bir tepe üzerine inşa edilmişti. Harabelerin planını o zamanki bilgilere dayanarak çizmiş olan A. Houtum-Schindler'in bildirdiğine göre, 1880'lerde bu rasathanenin sadece 4,5 – 5 ayak (yaklaşık 1,5 m.) kalınlığındaki duvar temelleri ve birkaç dairesel moloz yığını görülebilir durumdaydı.
Mü'eyyededîn el-Urdî, Risâle fî Keyfiyet el-Rasad ve-mâ Yuhtâcu ilâ İlmihî adlı eserinde 1260 yılında Merâga Rasathanesi için imal edilen astronomik aletler arasında duvara sabitlenmiş kadran'ı (Lebine veya Rub) ilk sırada tanıtmıştır. Değer sırada ise çemberli küre, gündönümü halkası, ekinoksal çember, hareket edebilir nişangahlı alet yer alır.
Mü'eyyededîn el-Urdî, Risâle fî Keyfiyet el-Rasad ve-mâ Yuhtâcu ilâ İlmihî adlı eserinde eserinde 1260 yılında Merâga Rasathanesi için imal edilen diğer astronomik aletler ise çift kadranlı alet, çift bacaklı alet, yükseklik ve azimut ölçme aletidir.