Arama
Geçmişten günümüze Türklerin çorba kültürü🍵
Soğuk havalarda dumanı üstünde tüten sıcacık çorba hemen içimizi ısıtıverir. Bir evde "çorba kaynaması"nın kültürümüzde aile ortamını, birlik ve beraberliği, samimiyeti ve pek çok değeri çağrıştıran metaforik anlamları vardır. Hal böyle iken kültürümüzde kadim dönemlerden itibaren öğün sınırlarını aşan çorbalar kaynamaktadır. Peki, severek içtiğimiz çorbaların; Orta Asya, Selçuklu ve Osmanlı medeniyetlerindeki konumuna, kısaca geçmişten günümüze gelen serüvenine ne kadar hakimiz?
📌Çorbalar Osmanlı'da basılan kitaplarda da kendisine önemli bir yer edinmişti. 1700'li yılların sonu 1800'li yılların başında yaşayan Osmanlı kazaskeri ve alimi Hafid Efendi "ed-Dürerü'l-müntehabâtü'l-mensûre fî ıslâhi'l-galatâti'l-meşhûre" isimli kitapta çorba ile ilgili şu sözleri kaydeder:
"Pirinç ve benzeri hububattan tabh olunan taam-ı marufun ismi. Fariside tuzlu manasına olan şur ve cins-i taam manasına olan 'aba' dan mürekkep şürebanın muhaffetti. Şurbadan galat olup Arabide 'marak' derler." Burhan-ı Katı isimli bir başka kitapta ise "Şurbac" kelimesinde "şurbanın Arapçalaştırılmışıdır, kaynamış et suyuna denir, daha sonra da et suyundan yapılan taama denir"
📌Evliya Çelebi, Osmanlı topraklarında yıllarca gezmiş, kültür ve medeniyetimize dair her ayrıntıyı gelecek kuşaklara aktarmış en önemli seyyahımızdır. Onun seyahatnamesinde bu köklü medeniyetin yemekleri de elbette yerini almıştır.
📌Ünlü seyyah Evliya Çelebi, Seyahatnamesi'nde çorbaya sıklıkla yer verir. Buğday çorbası, tıpkı buğday gibi sembolik değer taşıyan bir yiyecek olarak Seyahatname'nin çeşitli yerlerinde geçer.
📌Evliya Çelebi, tekke, imarethane ve kervansarayların ortak yiyeceği olarak buğday çorbasını gösterir. Şerefli olarak sayılan günlerde ise pirinç çorbası pişer.
➡Ayrıca Evliya Çelebi, günümüzde tüketimine devam edilen işkembe çorbasından da bahseder. İstanbul'daki işkembeci dükkanları Evliya'nın döneminden itibaren vardır. Evliya buradaki işkembecilerden ve sakatat çorbalarından bahseder. "Taam-ı Atîk" olarak övdüğü kelle paçanın Hz. Peygamber'e (s.a.v.) sunulan bir yemek olduğundan da bahseder.
📌Osmanlı topraklarına gelen gezginler, bu köklü medeniyetin yaşam şekli, davranışları, yeme içme alışkanlıklarına kadar birçok şeyi hayranlık ve kimi zaman hayretle gözlemleyerek seyahatnamelerine konu edinmişlerdir.
📌Kanuni Sultan Süleyman devrinde İstanbul'a gelen Alman seyyah Dernschwam'a göre Türklerin başlıca yemeği çorbadır.
"Türklerin baş yemeği çorbadır. Önce koyun etinin suyu ile yapılmış pirinç çorbası içilir. Çorbaya limon suyu veya sirke dökülür, biraz da karabiber koyarlar. Böylece ortaya koyu bir çorba çıkar… Koyun etinden yapılan çorbanın içine bazen taze bulgur da konur. Bu çorbaya bulgur ya da buğday çorbası derler… Türkler, tavşan, karaca vb. av hayvanlarını, Macaristan'da olduğu gibi baharatla pişirmesini bilmezler. Bunu fazla önemli de bulmazlar. Her türlü eti tuzla [ve suyla] pişirip çorbanın içine koyarlar. Tavuk etini de pişirdikten sonra parçalayıp pirinç çorbasının içine koyarlar ve sofraya getirirken üzerine maydanoz koyup tarçın saçarlar."
📌Türk Mektupları isimli eserinde Osmanlı yaşamını tanıtan Flemenk diplomat Busbecq'de çorbanın önemini vurgulamakta ve "Çorba, pilav ve koyun eti vazgeçilmez yemeklerin başında gelmektedir" demektedir.
Evde kolaylıkla hazırlanabilecek 15 sağlıklı atıştırmalık
Günümüzde hala sosyal hayatın bir parçası olma rolünü üstlenen çorbalar, Anadolu ve geleneksel kültürümüzde önemli bir yere sahiptir.
📌Çorbanın besleyici ve ekonomik olmasının toplumun her kesimi tarafından sevilen bir yiyecek olmasına zemin hazırladı. Tarih boyunca toplumun en alt kesiminden en elit kesimine kadar tüketilen çorba, toplumsal sınıfların ötesinde bir yiyecektir.
📌Anadolu'da kışa hazırlık olarak tarhanaların yapılması, çorba kültürünün sosyal hayatın içindeki rolünü ve konumunu tam olarak göstermektedir. Tarhana, genellikle köy ve kırsal bölgelerde kadınların birbirlerine yardım etmesi sonucunda sosyal yaşamda "kaynaştırıcı" bir özelliğe sahip olmuştur.
📌Aynı zamanda özellikle Anadolu'da tanıdık veya tanımadık misafirlere çorba ikram edilmesi de toplumsal dayanışmanın bir göstergesi olarak karşımızda durur.
📌Çorba, geçmişten günümüzde halk kültüründe birtakım yöresel mani ve atasözlerini de ortaya çıkarmıştır.
"Arnavut'musun Tatat'mısın
Ekşili çorba yapar mısın
Sana davul çalıyorum amma
Acaba sen oruç tutar mısın"
"Tarhana tartar
garnımı yırtar
baklava gardaş
gel beni gurtar"
📌"El ağzı ile çorba içilmez", "Tekkeyi bekleyen çorba içer", "Çorba etmek", "Çorbada tuzu bulunmak", bu kadim yiyeceğimiz hakkında ortaya koyduğumuz atasözü ve deyimlerden bazılarıdır.