Gelibolu'dan tarihe ışık tutan kareler

Gelibolu Yarımadası, Çanakkale Boğazı ile Saroz Körfezi arasında, güneye doğru genişleyerek uzanır. Türkiye'nin kuzey batısında yer alan yarımada, aynı zamanda Avrupa kıtasının güney-doğusundaki son kara parçasıdır. Gelibolu ilçesi, aynı isme sahip yarımadanın kuzey-doğu kıyısında, Çanakkale Boğazı'nın Marmara Denizi'ne açıldığı noktada yer alır. Şehrin ve yarımadanın adının 'gemi şehri, güzel şehir' yahut 'Galyalılar'ın şehri' anlamındaki Kallipolis veya Gallipolis'ten geldiği belirtilir. Ancak bu adın menşei hakkında kesin bilgi yoktur. Şehir, XIV. yüzyılın başlarından itibaren bu bölgeye yönelik akınlarda bulunan Türkmen beylikleri tarafından Gelibolu adıyla anılmıştır. Çanakkale'de tarih yazan kahraman birlik; 57. Alay Gelibolu Yarımadası tarih boyunca birçok kavmin güzergahı olmuştur. Dolayısıyla stratejik noktalarında bazı istihkamlar kurulmuştur. Gelibolu şehri bugünkü yerinde Roma idaresi döneminde bir kale olarak ön plana çıkmaya başlamıştır. Kale zamanla önemli bir liman ve ticaret merkezi haline gelmiştir. Arap ordularının İstanbul'a yönelik seferlerinden bu bölge de etkilenmiştir. Osmanlı hakimiyetinde Gelibolu, Trakya ve Balkanlar'a yönelik akınlarda önemli bir harekat üssü oldu. Hatta ilk Paşa sancağının merkezi de burası idi. Süleyman Paşa 1357'de ölünce bir cami ve imaret yaptırıp vakıflar tahsis ettiği Bolayır'a defnedildi. II. Murad döneminde Gelibolu'da yapılan 26 eserden 7'si günümüze ulaşabilmiş, Fatih dönemi yapıların da çoğu yok olmuştur. 1915 yılında Gelibolu, Gelibolu Yarımadası Çanakkale muharebelerinde bombalanmış ve yer yer tahribata uğramıştır. Bunun ardından şehir, 4 Ağustos 1920'de Yunanlılar tarafından işgal edildiyse de 3 Ekim 1922'de terk edilmiştir. Gelibolu, Cumhuriyet döneminin başlarında vilayet merkezi olmuş, (1923) bu durum 1926'ya kadar devam etmiş ve bu tarihte ilçe merkezine dönüştürülmüştür. Gelibolu, Kasaboğlu Ali Bey Hamamı, II. Murad döneminden kalma küçük bir yapıdır. Has Ahmet mahallesinde Altıyol caddesindedir. Tek hamam planında olup bir göbek taşıyla, iki halvetten oluşmaktadır. Kubbeler, baklavalı kuşaklara oturmaktadır. Soğukluğun kubbesi yıkılmış, çatıyla örtülmüştür. Bu hamam, şimdi harap durumdadır. Hamzakoy yolu ile fenere ayrılan yolun kavşağındadır. Türbenin içinde iki adet mezar vardır. Kim oldukları kesin olarak bilinmemektedir. Mezarlardan birisi kadına aittir. Evvelce bu türbenin duvarında hallaç yayı ile tokmağı asılı imiş. Önceleri bakımsız durumda olan türbe, 1971 yılında onarılarak bugünkü duruma getirilmiştir. Osmanlı padişahlarının İstanbul'daki türbeleri Taş ve tuğladan muntazam bir işçilikle inşa edilen türbe kare planlı olup üstü sekizgen sağır kasnaklı bir kubbe ile örtülüdür. Giriş kısmında iki ağır pâyeye dayanan kemerlere oturan bir ön mekân vardır. Türbenin içinde iki lahit bulunmaktadır. Bunlardan Ahmed Bîcan'a ait olduğu kabul edilenin dış yüzü zengin surette geometrik ve rûmî kabartmalarla bezenmiştir. Diğeri ise bir kadına aittir. İrdesel ve Alemdaroğlu'nun hiçbir tarihî esasa dayanmaksızın Hallâc-ı Mansûr Türbesi olarak adlandırdıkları bu eser son yıllarda tamir edilerek yenilenmiştir. Türbe, Gelibolu'nun Hamza bey koyu mevkiinde askeri plaj ve gazinonun arkasında bulunmaktadır. İkinci Beyazıd'ın damadı olan Kaptanı Derya Damat Sinan paşa, eşi Münire Sultan ile birlikte bu türbede yatmaktadır. Türbe sekiz köşeli olup, 10 metre yüksekliğinde bir yapıdır. Üçüncü Selim tarafından 1211'de, İkinci Mehmet tarafından 1247 yılında onarım görmüştür. Ayrıca yakın zamanda yeni bir onarım görmüştür. Sinan paşa İkinci Beyazıd'ın kızı ile evli bulunduğundan Damat Sinan paşa olarak anılır. Gelibolu'da Kaptanı Derya olarak bulunmuştur. İhtişamlı görünen türbenin ön yüzünde şunlar yazmaktadır. 'Sinan paşa ki Sultan Beyazıt'ın sahibi mührü Bu tür yapıların en görkemlisi, en güzeli olarak nitelendirilmektedir 12,50x10,00 metre ölçülerinde, üstü açık çevresi korkuluklu bir ana mekan biçimindedir. Biri külahlı, öbürü açık iki minberi, mermerden mihrabı vardır. Mihrabın yanlarında süslü pencereler bulunmaktadır. Yazıtlı kapısı, dilimli ve rumi süslemedir. Mihrap mermerden bir niş içindedir. Gelibolu'da boğaz ve Marmara'ya karşı geniş bir alan olan Fener meydanında bir açık hava cami olan namazgah, 1407 yılında Hacı Paşaoğlu İskender Bey tarafından inşa edilmiştir. Sefere çıkan deniz tüfekçi erleri için yaptırılmıştır. Azaplar sefere çıkacakları zaman toplu halde burada namaz kılarlardı II. Murad'ın Selanik kuşatması sırasında Gelibolu muhafızlığında bulunduğu anlaşılan Saruca Paşa, Osmanlı donanmasını takviye edip Venedik için bir tehdit oluşturmasını sağlamıştır. Yıldırım Beyazıt zamanında Gelibolu'da Kaptan-ı Deryalık yapmıştır. 1391'de Gelibolu Tersanesini yaptırmıştır. Gelibolu Kalesini onartmış, limanı temizletmiş, dış limanın girişine iki katlı kuleler yaptırmıştır. Edirne'de mescid, medrese, imaret ve hamam yaptıran Saruca Paşa'nın Gelibolu'da bugüne ulaşmayan bir cami, medrese ve imaret inşa ettirdiği bilinmektedir. Saruca Paşa medreseye öğrenciler için on sekiz ciltten oluşan küçük bir kitap koleksiyonu bağışlamıştı. Tamirler sonucu geçirdiği bazı değişikliklerle günümüze intikal eden türbesi, paşa hamamı denilen çifte hamamı eserleri arasında yer almaktadır. Kalender Baba, Kum baba gibi Gelibolu'nun fethine katılan dervişan gazilerindendir. Türbesi Yazıcızade camii bahçesinde bakımlı durumdadır. Doğum ve ölüm tarihleri bilnmemektedir. fetih sırasında askerle birlikte savaşan manevi gücünü arttıran gazi dervişanlardandır. İsminden de anlaşılacağı üzere askere ve çevresinde şerbet dağıtarak gönülleri nurlandırma işi ona verilmiştir. Camikebir mahallesinde çarşı mevkiinde bulunmaktadır. Cerrah Hüseyin tarafından yaptırılmıştır.Önceleri tekke olarak görev yapmış bilahare mescit haline getirilmiş, sonra camiye çevrilmiştir.İki kubbelidir ve tek giriş kapısı vardır.Sağ kubbe altı açık olup, sonradan kapatılmıştır. Kullanım alanı 110 m2'dir. *Sosyal izolasyon sürecinde evinizde çevrim içi olarak tarihi yerler gezmek isterseniz, Hollandalı tarihçi ve mimari uzmanı Machiel Kiel'in, Balkanları dolaşıp Osmanlı eserlerini fotoğrafladığı bu arşivden yararlanabilirsiniz. Evde yapılabilecek 14 etkinlik!

Gelibolu'dan tarihe ışık tutan kareler

Gelibolu, Hacı Mehmed Çeşmesi, 1971