Arama
İslam uygarlığı ile mükemmel forma ulaşan kubbe mimarisi
Kemerin üç boyutlu uyarlaması olan kubbe, Müslüman mimarisinde iki temel sembolik anlama sahipti: gök kubbenin yanı sıra, müminlerin maddi ve manevi varlığını kuşatan ilahi kudreti de temsil ediyordu. Ayrıca orta sahn veya mihrap gibi belirli alanları vurgularken, binanın içini aydınlatmak gibi pratik işlevlere de sahipti. Altın çağını İslam uygarlığında yaşayan ve mükemmel forma ulaşan kubbe mimarisi hakkında bilinmeyenleri sizler için derledik.
En yaygın kubbe formu, en eski ve en yaygın olan yarım dairesel kubbedir.
Ebadı küçük olan ilk kubbeler, Kayrevan (670-675) camileriyle ve Şam (705-707) ve Kurtuba'daki (756-796) Emevi camileri gibi mihrabın önündeki transept karesinin üzerine inşa ediliyordu.
Yüzyıllar geçtikçe sayısı ve büyüklüğü artan kubbeler, sonradan ortada kullanılmaya başladı; kimi zaman türbelerde olduğu gibi çatının tamamını kapsayacak şekilde inşa edildi.
Kubbe, Osmanlılar döneminde mabedin tamamını kaplayacak kadar büyütülecek, etrafı, tıpkı Süleymaniye Camii'nde olduğu gibi, küçük kubbelerle donatılacaktı.
Geleneksel olarak, kubbe yapımında harç, çakıl ve moloz karışımı kullanılıyordu. Bu malzemeler, kuruyuncaya kadar harcı tutan ahşap kalıplara dökülüyordu.
Bu tekniğin dezavantajlarından biri, çok fazla ahşap gerektirmesi ve kurak bölgelerde kerestenin kolay bulunmamasıydı. Ayrıca, kalıpların binanın başka bölümlerinde kullanılabilmesi için önce bu kısmın kuruması gerekiyordu; bu sebeple bu teknikle bina yapımı oldukça uzun sürmekteydi.
İnşaat sürecinin kolaylaştırılması için bazı değişiklikler yapılması gerekiyordu.
Öncelikle, ahşap kalıp yerine örgü sıra tercih edilerek, kubbenin oturacağı daire şeklindeki kaideyi oluşturmak amacıyla yayılan yarım dairelerden oluşan dört adet tromp kullanılmıştı. Bu örgü sıra, kenara örülen tuğla kemer uç duvara belirli bir açıyla yaslanarak yapılıyordu.
Sonraki kemerler, paralel olarak örülüyor ve önceki kemerin yassı tuğla yüzeyine uygulanan harç ile birleştiriliyordu. Ortaya bir tonoz ya da tavan çıkana kadar bu işleme devam ediliyordu.
Müslümanlar kaburga da kullanmış ve bu sayede kubbeyi kaburgalı tonoza benzer şekilde inşa edebilmişlerdi.
Özellikle Babürlerin gözdesi olan soğan kubbe İran, Hindistan alt kıtasında ve Asya'da yaygınlaşmıştır.
Bugün Moskova'da çok aşina olduğumuz bu kubbeler Avrupa'da ilk kez Venedik'te ortaya çıktı; St Mark Katedrali'nin kubbelerindeki fenerleri süslemek için kullanılıyordu.
Fenerleri ve soğan kubbeleri destekleyen yarım dairesel ahşap iskelet 15'inci yüzyılın ortalarında yapılmıştı. Bu kubbeler özellikle 14'üncü yüzyılda Asya ve İran olmak üzere İslam dünyasında yaygınlaşarak yeni mimari moda olan kaş kemer ya da Gotik kemere tekabül eder.