Arama
İslam uygarlığında geliştirilen denizcilik faaliyetleri
Müslümanlar, yedinci yüzyılın ortalarına doğru kendi filolarıyla Akdeniz'in doğusuna hâkim olmaya başladılar. Buradaki adaları fethetmeye başlayıp kısa bir zamanda önce güney Akdeniz'de ve daha sonra Akdeniz havzasının tamamında büyük bir deniz gücü haline geldiler. Onları bu alanda bu denli geliştiren şey ise denizcilik, coğrafya ve astronomi alanında geliştirdikleri aletler, geometri ve matematik alanındaki engin bilgileriydi.
◾ Pusulanın 16. yüzyıldan daha önce, belki de henüz 14. veya 13. yüzyılda Hint Okyanusu'ndaki denizcilere sadece yön bulma yardımı olarak hizmet etmekle kalmayıp, aynı zamanda açık denizde mesafeleri belirlemek ve harita materyallerini düzenlemek ve tashih etmek için kullanılmış olduğu söylenebilir.
◾ Bu bölgenin kartografik tasvirinin ve bunun için gerekli olan enlem ve boylam dereceleri çalışmaları ise 15. yüzyılda yüksek bir seviyeye ulaşmıştır.
◾ Denizciler, yalnızca gemilerin rotalarından sorumlu değillerdi. Aynı zamanda İslam kültür çevresinde yürütülen astronomi, matematik gibi bilimlerin üstün liyakatli uzmanlarıydılar.
◾ Böylece kendilerine özgü bir üçgen zincirlemesi (triangulation) metoduna ulaştılar. Böylece ekvatora uzaklıklarını, kutup yüksekliğinden ve yönlerini belirli sabit yıldızların bazılarına dayanarak bulabiliyorlardı.
◾ Denizcilik hakkında en derin bilgileri, bu alanın en büyük iki temsilcisi 15. yüzyılın ilk yarısından İbn Mâcid ve 16. yüzyılın ilk çeyreğinden Süleyman el-Mehrî'nin eserleri yoluyla öğrenmekteyiz. İbn Mâcid'e göre denizcilik bilimi sadece yazılı geleneğe bağlı olmayan teorik ve empirik bir bilimdir.
◾ İbn Mâcid, denizcileri üç gruba ayırır: İlk grup, basit deniz kılavuzlarıdır. Bunların yolculukları bazen iyi gider bazen de kötü; verdikleri cevaplar bazen doğrudur bazen de yanlış. Bu denizciler muallim (üstad) nitelemesini hak etmezler.
◾ İkinci kategorinin orta seviyeli üstadlar olan mensupları, bilgilerinin büyüklüğü ve kapasiteleriyle tanınırlar. Onlar yeteneklidirler, gittikleri yerin rotalarına hâkimdirler, fakat öldükten sonra unutulmaya mahkûmdurlar.
◾ Denizcilerin üçüncü grubu en yüksek mertebeyi oluştururlar. Bu kalitedeki denizci çok meşhurdur, bütün deniz operasyonlarına hâkimdir ve aynı zamanda hem kendi zamanında hem de daha sonraları yararlanılan kitapları yazmış olan bir bilgindir.
◾ Süleyman el-Mehrî'ye göre denizcilik biliminin temeli teori ve tecrübeden oluşur. Tecrübe edilen ve teori ile örtüşen doğru ve güvenilirdir.
◾ Her iki denizci kendi kültür çevrelerinin birçok bilim dalına vakıftılar ve kendi özel disiplinleri için vazgeçilmez olan astronomiye bilhassa hâkimdiler. Usturlap ve kadran gibi astronomik yükseklik ölçümü ana aletlerini biliyorlardı ve gemilerinde bunlara sahiptiler, gerektiğinde bunlarla çalışıyorlardı.