Arama
İslam uygarlığında geliştirilen denizcilik faaliyetleri
Müslümanlar, yedinci yüzyılın ortalarına doğru kendi filolarıyla Akdeniz'in doğusuna hâkim olmaya başladılar. Buradaki adaları fethetmeye başlayıp kısa bir zamanda önce güney Akdeniz'de ve daha sonra Akdeniz havzasının tamamında büyük bir deniz gücü haline geldiler. Onları bu alanda bu denli geliştiren şey ise denizcilik, coğrafya ve astronomi alanında geliştirdikleri aletler, geometri ve matematik alanındaki engin bilgileriydi.
◾ Denizciler, yalnızca gemilerin rotalarından sorumlu değillerdi. Aynı zamanda İslam kültür çevresinde yürütülen astronomi, matematik gibi bilimlerin üstün liyakatli uzmanlarıydılar.
◾ Böylece kendilerine özgü bir üçgen zincirlemesi (triangulation) metoduna ulaştılar. Böylece ekvatora uzaklıklarını, kutup yüksekliğinden ve yönlerini belirli sabit yıldızların bazılarına dayanarak bulabiliyorlardı.
◾ Denizcilik hakkında en derin bilgileri, bu alanın en büyük iki temsilcisi 15. yüzyılın ilk yarısından İbn Mâcid ve 16. yüzyılın ilk çeyreğinden Süleyman el-Mehrî'nin eserleri yoluyla öğrenmekteyiz. İbn Mâcid'e göre denizcilik bilimi sadece yazılı geleneğe bağlı olmayan teorik ve empirik bir bilimdir.
◾ İbn Mâcid, denizcileri üç gruba ayırır: İlk grup, basit deniz kılavuzlarıdır. Bunların yolculukları bazen iyi gider bazen de kötü; verdikleri cevaplar bazen doğrudur bazen de yanlış. Bu denizciler muallim (üstad) nitelemesini hak etmezler.
◾ İkinci kategorinin orta seviyeli üstadlar olan mensupları, bilgilerinin büyüklüğü ve kapasiteleriyle tanınırlar. Onlar yeteneklidirler, gittikleri yerin rotalarına hâkimdirler, fakat öldükten sonra unutulmaya mahkûmdurlar.
◾ Denizcilerin üçüncü grubu en yüksek mertebeyi oluştururlar. Bu kalitedeki denizci çok meşhurdur, bütün deniz operasyonlarına hâkimdir ve aynı zamanda hem kendi zamanında hem de daha sonraları yararlanılan kitapları yazmış olan bir bilgindir.
◾ Süleyman el-Mehrî'ye göre denizcilik biliminin temeli teori ve tecrübeden oluşur. Tecrübe edilen ve teori ile örtüşen doğru ve güvenilirdir.
◾ Her iki denizci kendi kültür çevrelerinin birçok bilim dalına vakıftılar ve kendi özel disiplinleri için vazgeçilmez olan astronomiye bilhassa hâkimdiler. Usturlap ve kadran gibi astronomik yükseklik ölçümü ana aletlerini biliyorlardı ve gemilerinde bunlara sahiptiler, gerektiğinde bunlarla çalışıyorlardı.
◾ Bununla birlikte onların daha çok kullandıkları ve kendi amaçlarına daha uygun olan aletler Avrupa'da Yakup Sopası olarak ve özellikle Portekizli denizcilerde balestilha olarak tanınan alet ve pusula idi.
◾ Bu alet, enlemleri kutup yüksekliğine göre bulmadaki pratikliği sayesinde Hint Okyanusu denizcileri için açık deniz seyrinde uygun bir aletti. Buna karşın usturlap yerlerin enlem ölçümü için daha çok karada kullanıma elverişliydi.