Arama
İslam uygarlığında Müslüman alimlerin icat ettiği saatler
İslam uygarlığı, altın çağını 7 ila 17. yüzyıllar arasında yaşadı. Ömrünü ilme adayan, birden çok bilim dalında ihtisaslaşan Müslüman alimler, yepyeni keşiflerde bulunarak, medeniyetin temellerini attılar. Geliştirdikleri teraziler ve ölçüm araçları, su düzenekleri, değirmenler, otomatlar ve kilitler ile teknolojik anlamda bugün kullandığımız pek çok aletin temelini oluşturdular. O teknolojilerden biri de saatlerdi. Müslümanların ibadeti için en önemli unsurlardan biri olan zamanın hesaplanması, alimlerin en büyük önceliklerindendi.
Saatin mahfazası üstü açılmış on iki köşeli ahşap bir etütten oluşmaktadır ve on iki kapılıdır. Tavanın ortasında on iki eşit kısma bölümlenmiş bir mum durmaktadır.
Mumun yanması sırasında bir dengeleme ağırlığıyla ağırlaştırılmış on iki pim peş peşe balmumundan ayrılır. Pimler, aralarındaki mesafenin bir saatlik yanma süresine tekabül edeceği şekilde yerleştirilmişlerdir. Bir pim aşağı düşerse, dengeleme ağırlığı her defasında kapılardan birisinde bulunan bir kafesi serbest bırakan diğer bir pimi kendisiyle birlikte çeker.
📌 Bu kafes saatin içerisinde bulunan bir rayda aşağı düşer, bu yolla kapı aralığında dürülü ve geçen gece saatini betimleyen mısralar içeren bir kâğıt parçası görünür. Aynı anda kâseye bir küre düşer ve akustik bir sinyal yaratır. Açılan kapıların sayısından, geçen simetrik saatler okunur.
📌 13. yüzyılda Rıdvân es-Sâ'atî tarafından icat edilen bu su saati, eşit olmayan saatler veya temporal saatler (saʿat zemaniyye) prensibine göre tasarlanmıştır. Güneşin doğuşundan batışına kadar olan (veya batışından doğuşuna kadar) zaman, her defasında on iki kısma bölümlenmiştir.
Güneşin seyrinin takvimsel farklılığı, saatin içindeki su dökülme aparatının ayarlanmasıyla düzeltilir.
🔍 İslam bilimini Avrupa'ya aktaran köprü: Sicilya ve Kral II. Roger
Burada sözkonusu olan, 48 entervali 30 dakikalık aralıkta sinyalle bildiren ve böylelikle 24 simetrik saati gösteren bir su saatidir.
📌 Bir kâtip, filin sırtında oturarak bu aralıkları, yazı kamışını her yarım saatten sonra gizlice bir taksimat çizgisine kaydırarak göstermektedir. Ayrıca saat yarım ve tam saatleri, kuledeki bir figürün her tam saatte sağ kolunu, her yarım saatte ise sol kolunu kaldırması suretiyle göstermektedir.
📌 Saat bir temel üzerindeki bir kaptan oluşmaktadır, üstten düz bir kapak ile kapatılmıştır. Hâkkedilmiş bir galeri (şurfa) kapağın daire çevresinde hareket etmektedir ve galeri üzerinde zarif bir yatay halka bulunmaktadır.
Bu halka 2171/2 (= 141/2 x 15) kısma bölümlenmiştir; her 15 kısım eşit bir saate (24 kısma bölünmüş bir gün saatine) tekabül etmektedir.
Burada söz konusu olan, günü 24 simetrik saate bölen, günümüze ulaşmış en eski su saatidir. Her saatin 4 er dakikaya (yani 15 bölüme) bölümlendiği bir saat kadranında bu saatler okunabilir.
📌 Her dört dakikada küçük bir küre, her bir saatte ise büyük bir küre 24 pirinç kâseden birisine düşer ve bir ton oluşturur. 24 saat zarfında toplam 360 küçük ve 24 büyük küre kâselere ve oradan bir toplama haznesine düşer.