Arama
İstanbul Rasathanesi'nde kullanılan en ilginç aletler
Osmanlı Devleti zamanında kurulan ilk ve tek rasathane III. Murat zamanında kurulan İstanbul Rasathanesi olduğunu biliyor muydunuz? Aynı zamanda bu rasathane zamanının en modern gözlemevlerinden birisiydi. Sizler için, İstanbul Rasathanesi'nin kısa bir girizgahını yaptıktan sonra burada kullanılan en ilginç aletleri derledik.
Araç, silindir biçiminde, her iki taraftan küçülen bir başlık yoluyla bu başlık maalesef metinde tarif edilmemiş, fakat resim de görülmektedir. Alet, meridyen yönünde bulunmayan yıldızların da yüksekliklerini belirlemeye elverişli hale gelmekteydi.
İstanbul Rasathanesi aletler kitabında yedinci sıradan verilen "Kirişli Aletle"le Takiyüddin, önceleri ekinoksal halkasını geliştirmek istemiştir. Güneş'in ekinokslarda gözlemlenmesi artık ekvator halkası yoluyla olmayacaktır.
Takiyüddin, ekvator halkası ve ufuk düzlemi yerine, dört bacak üzerinde yatay olarak yerleştirilmiş, güney kenarında duran aynı yükseklikte iki sütunlu dikdörtgen bir çerçeve ile iş görmektedir. Sütunlar birbirine ve çerçevenin kuzey köşelerine, kiriş işlevi gören ipler yardımıyla bağlantıya getiriliyor.
İstanbul Rasathanesi aletler kitabında sekizinci sırada mucidinin Takiyüddin olabileceği el-ale el-müşebbehe bi-lmenatik adı altında bir ölçüm düzeneği verilmiştir. Bu düzenek, öncelikle Venüs'ün yarıçapını bulmak için düşünülmüştü.
Daha yakından incelendiğinde, bu aletin hem işlevi bakımından hem de yapısı bakımından "Çift Bacaklı Alet"in geliştirilmiş bir versiyonu olduğu görülür. Hareketli yapısı sayesinde, bu araç üç boyutta ölçme yeteneğine sahipti.
Bu ölçek, ufuk çizgisindeki mesafeleri ölçmeye hizmet vermekteydi. Alete, dayandırılmak maksadıyla hazırlanmış bulunan iki çubuk, ölçüm sonuçlarının hemen kaybolmaması için ölçü bacaklarıyla, yani arasında yerleştirilmek suretiyle destek ödevini taşıyorlar.
Prof. Dr. Fuat Sezgin, İslam Uygarlığında Astronomi, Coğrafya ve Denizcilik, Boyut Yayıncılık, s. 42-43.