İstanbul’da bir ilim akademisi: İbnülemin Mahmud Kemal'in konağı

🔸Osmanlı'da konak kültürü, belirgin bir sosyal statüye işaret ederdi. Şehirde varlıklı kimselerin bütün ailesi ve hizmetlileriyle beraber ikamet ettiği büyük yapılardı. 🔸 Devlet adamlarının yaşadığı konaklar, aynı zamanda kültür ve sanat merkezi hüviyetini taşırdı. 🔸 İlim erbabını himaye eden devlet adamları, haftanın belirli günleri konaklarında meclisler, sohbet grupları oluşturarak sanatın ilerlemesini sağlardı. Bu gelenek esasında Osmanlı sarayının etkisiyle gelişti. ◾ Sarayın bu güzel geleneğini devam ettiren devlet adamları, evlerini sanatkârlara açtı. Öyle ki meclis sahibi olmak, paşalar arasında bir ayrıcalık olarak görüldü. Hizmetle geçen bir ömür: İbnülemin Mahmud Kemal 🔸 Osmanlı'nın önemli devlet adamlarından Reşit Paşa, Âli Paşa, Hersekli Arif Hikmet Bey, Suphi Paşa, Fuat Faşa ve Yusuf Kâmil Paşa'nın konakları dönemin sanat merkezlerinden bazılarıydı. Ziya Paşa, Namık Kemal ve Ahmet Cevdet Paşa gibi önemli isimler, burada takip ettikleri sohbetler neticesinde yetişti. Köksüzlüğü kabul etmeyen bir modernleşmeci: Ahmet Cevdet Paşa 🔸 Yusuf Kâmil Paşa, kültür ve sanat mihmandarlığını uzun yıllar üstlendi. Ondan sonra bu görevi, Mühürdar Emin Paşa devraldı. 🔸 Bu gelenek Emin Paşa'nın vefatından sonra oğlu İbnülemin Mahmud Kemal tarafından sürdürüldü. ❗Bilgi notu: 🔸 İbnülemin Mahmud Kemal, İstanbul'da babasının adıyla anılan Mühürdar Emin Paşa Konağı'nda doğdu. Kısa bir dönem hariç, bütün ömrünü burada geçirdi. 🔸 Resmi eğitiminin yanı sıra dönemin geleneklerine göre de eğitim alan İbnülemin, önce babasından sonra da konaklarına gelen devrin önemli hocalarından özel dersler aldı. ◾ İbnülemin Mahmud Kemal, zengin bir ilme sahip son Osmanlı âlimlerindendi. Kuvvetli bir inanca, güçlü hafızaya ve geniş tarih bilgisine sahipti. ◾ Son dönem Osmanlı şairleri, müzisyenleri, sadrazamları ve hattatlarına dair kaleme aldığı eserleriyle bu kişilerin unutulmalarını önlemeye çalıştı. Cumhuriyet devrinde bir Osmanlı efendisi 🔸 İbnülemin'in yaşadığı konak 'Mühürdar Emin Paşa Konağı', 'Dârülkemâl' ve 'Sarı Konak' adlarıyla anıldı. Burada babası Mühürdar Emin Paşa'nın meclis geleneğini devam ettirdi. Mütefekkir ve şairlerin uğrak noktası oldu. 🔸 Konak, Mühürdar Emin Paşa'nın ve sonrasında İbnülemin'in topladığı kitaplardan oluşan kütüphanesi, hat levhaları, değerli eşyalarla âdeta bir müze konumundaydı. 🔸 Ancak ne yazık ki, birçok felaketi de yaşadı bu konak. İki kere yandı. Mütareke döneminde de Fransız ve İngiliz askerleri tarafından işgal edildi. İbnülemin ailesiyle çok kısa bir süre içinde çıkarabildikleri kadar eşya ile başka bir yere taşınmak zorunda kaldı. ◾ İngiliz ve Fransız askerleri tarafından canı kadar sevdiği kitaplarının talan edilmesi İbnülemin Mahmud Kemal'i büyük bir kedere boğdu. Bu üzüntüsünü şu sözlerle dile getirdi: 'Bütün servetim gitseydi üzülmezdim. Çünkü servet temin edilir. Fakat kaybolan kitap bulunmaz, yerine konmaz! Şimdi kitap denecek dört bin kadar cilt var… Tabi çoğu yazma…' İbnülemin Mahmud Kemal: Servet temin edilir; kaybolan kitap bulunmaz 🔸 Geride kalan eşyalar, belgeler ve bazı evraklar işgal kuvvetleri tarafından talan edildi. Bir buçuk yıl sonra konağa geri dönen aile, bir harabeyle karşılaştı. Kapı ve pencere pervazları dahi sökülmüştü. 🔸 Konak, İbnülemin Mahmud Kemal'in çabasıyla eski canlılığa kavuşturuldu. Yeniden İstanbul'da kültür ve sanatın kalbi oldu. ◾ Babasının dönemi de dahil olmak üzere konağın müdavimleri arasında şu önemli isimler yer aldı: Ali Emirî Efendi, Said Halim Paşa, Münif Paşa, Hersekli Arif Hikmet Bey, Tanburî Cemil Bey, Mehmet Akif Ersoy, Süleyman Nazif, Abdülhâk Hâmid, Yahya Kemal, Mükrimin Halil Yinanç, Fuat Köprülü, Hasan Âli Yücel, Ekrem Hakkı Ayverdi, Süheyl Ünver, Ebu'l-Ûlâ Mardin, Fahrettin Kerim Gökay, Kâzım İsmail Gürkan, Sadettin Kaynak, Hakkı Tarık Us, Feyhaman Duran, Ahmet Hamdi Tanpınar, Kemal Salih Sel, Osman Nuri Ergin, Ekrem Karadeniz, Kâni Karaca, Alaaddin Yavaşça ve Nevzad Atlığ. 🔸 Mühürdar Mehmed Emin Paşa Konağı'nın özellikleri, yakınlarından Turgut Kut'un verdiği bilgiye göre şöyleydi: ◾ 'Sokağın sol başındaki araba kapısının kapalı olduğu konağa, bahçeye açılan diğer kapıdan girilirdi. Daima loş olan birinci katta neler olduğu anlaşılmaz, buradan tahta bir sundurmayla üst kata çıkılırdı. Her iki tarafta da odaların bulunduğu bu geniş salonun duvarlarında bir milim yer kalmayacak şekilde her yerde güzel hatlar, levhalar, fotoğraflar asılıydı. Dolaplarda el yazması ağırlıklı bir sürü kitap diziliydi. ◾ Sol taraftaki oda, adeta bir 'panayır yerine' benzerdi. Her yer kâğıt torbaları, dergiler, kesilmiş ve fişlenmiş gazete kupürleri ve takvim yapraklarıyla doluydu. Üstad, kısa bir süre konuşacağı misafirlerini burada ağırlardı. ◾ Çalışma odasının yanında büyük bir oda vardı. İşte burası, mahfilin toplandığı yerdi. Küçük bir müzeye benzeyen bu odanın bir köşesinde çini bir soba vardı.' İbnülemin'in George Bernard Shaw manzumesi ❗Bilgi notu: 🔸 Konak, Cumhuriyet döneminde de önemli hüviyetini devam ettirdi ve tarihe gömülmek üzere olan bir kültürü yaşattı. Elli yılı aşkın süre devam eden mecliste edebiyattan tasavvufa, hattan musikiye, önemli sima ve vakalara kadar her türlü bahis konuşulurdu. ◾ İbnülemin'in yaşadığı konak, ilim ve sanat çevresinden seçkin simaların, her hafta uzun geceler boyunca buluştuğu son ocak oldu. Fikriyat'ın kıymetli yazarı Prof. Uğur Derman'ın kaleminden İbnülemin Mahmud Kemal Bey 🔸 İbnülemin'in idare ettiği bu meclisin kendisine göre bir adabı, kuralı vardı. Ev sahibinin layık bulduğu her yaştan, her meslekten kimse bu toplantılara katılabilirdi. 🔸 Mahfil, yoldan gelip geçenlere açık değildi. Buraya devam edebilmek için mutlaka bir alanda özel bir kabiliyete sahip olmak şarttı 🔸 İbnülemin, konağına gelenleri ilmine, statüsüne göre salondaki koltuklara oturturdu. Sohbetine pek hazzetmediği kişilerin yeri genelde çini sobanın arkası olurdu. 🔸 İbnülemin'in yakınlarından Turgut Kut, bu konaktaki meclisi anlatırken onun karşısındaki koltuklara genellikle Mükrimin Halil Yinanç ile Osman Nuri Ergin'in oturduğunu belirtir. İbnülemin'i konuşturmak isteyen bu ikili önce aralarında fısıldaşır sonrasında onları duyan üstad, hangi konu üzerine konuştuklarını sorardı. Ardından sohbet başlatılırdı. Mükrimin Halil Yinanç kimdir? 🔸 Bu meclis, aynı zamanda klasik Türk musikisinin ayakta kalmasını sağladı. Gece sonunda devrin önde gelen musikişinasları tarafından icra edilen unutulmaz fasıllar sayesinde klasik musiki devam etti. 🔸 Musikişinaslar bestelerini icra etmeden önce akşam namazı cemaatle kılınır, sonra yemek yenip kahve içilirdi. 🔸 Yatsı namazına kadar sohbet edilirdi. Ezan okunmasıyla tekrar cemaatle namaz kılınırdı. Ardından musiki faslı başlardı. Gecenin sonunda meclis dağılmadan na't, ilahi ve daima bir aşr-i şerîf tilaveti okunurdu. 🔸 Meclis, genellikle Pazartesi akşamları toplanırdı. Onun Pazartesi sohbetleri hakkında şu beyit yazıldı: 'Hanendegân-ü üdeba saf beste meclisine; 🔸Konaktaki meclisler pek çok yazarın hatıralarında anlatıldı. Bu isimlerden biri Mithat Cemal Kuntay'dı. Öyle ki onun Mehmet Akif ile dostluğunun temelleri de burada atıldı. Mithat Cemal, o zaman hayatta olan İbnülemin'in babası Mehmed Emin Paşa döneminde düzenlenen bir meclisi şöyle anlattı: ◾ 'Bu odanın dört duvarından ikisinde Türk ve Acem hattatlarının el yazıları… Bu yazıların Türkçe olanları bile lamelifleriyle bana o zaman Arapçadır hissini verir, yanlış yapacağım diye korkumdan yüksek sesle okumazdım. Üçüncü duvarda çürük kaplı, ruhanî ciltli kitaplarla dolu kütüphane. İçinden Abdülhamid'in, III. Selim'in el yazılarını İbnülemin Mahmut Kemal Bey'in çıkarıp misafirlerine uzaktan gösterdiği cilbendler… Dördüncü duvar hep pencere… Ve bu pencerelere asıldığı için perde sandığım sevailer, buhara işlemeleri… ◾ Bu odada dünya içkilerinden yalnız ikisi malûmdu: Devetüyü renginde kulpsuz fincanlarda Yemen kahveleri… Bir de misafirler yudum yudum içmezlerse İbnülemin Mahmut Kemal Bey'in halâvetine yandığı turunç şerbetleri… ◾ Bu odada levhaların, kitapların üzerindeki tozlar bir veli türbesinin toprak zerreleri gibi mukaddesti. Hizmetçi bu mukaddes şeylere ancak ev sahibinin izniyle yalnız ayda bir defa el sürebilirdi. ❗Bilgi notu: ◾ Burada her şey eskiydi; okunan şiirler eski, kelimeler eski, hatta sesler bile eski. Bu odadan sokağa çıktığım zaman bir devrin cenaze namazından dönüyorum sanırdım. Fakat lâakal iki asır eski olan bu odanın maziliğine rağmen burada manevi bir aydınlık vardı. Buraya gelenler Fuzulî'nin bir imalesinden başka tûl-i emel bilmezler; burada Naima'nın bir nüktesiyle bütün mahrumiyetler unutulurdu. ◾ Ve bu oda, mukaddes bir mahremiyetin rutubeti içinde yazın bile serindi. Ancak bu serinlik selvilerden inen gölgeler kadar loştu. Buradan çıkınca sokaklara, insanlara şaşırarak bakardım. ◾ Bu odada mühim ilim vak'aları olurdu; Ali Emirî Efendi bir yazma kitapta bir sineğin bir damla münasebetsizliğini diliyle ıslatıp eliyle silerek Revan sekarının Revan seferi olduğunu bu odada keşfederdi. Ve 93 âyânından Bursalı Rıza Efendi'nin Şehnâme'yi ezber bildiğini, Tarih-i Edebiyat müellifi Faik Reşat Bey gözlerini açarak bu odada söylerdi. Namık Kemal'in temiz ve beyaz çoraba meraklı olduğunu da, şair Adanalı Hakkı Bey'den yine bu odada öğrenirdim.' 🔸 Edebiyatımızın Beş Hececiler olarak adlandırılan grubun üyesi Yusuf Ziya Ortaç, bu meclisin misafirleri arasındaydı. Ona göre konak, Topkapı Sarayı'ndan bile zengin bir sanat ve irfan hazinesiydi. Yusuf Ziya Ortaç kimdir? 🔸 İbnülemin'in konağındaki bu meclisin bir özelliği daha var ki o da müzik, beste, şiir, edebiyat, tarih, hat, felsefe, tasavvuf gibi pek çok alanda birbirine zıt görüşteki simaları buluşturmasıydı. 🔸 İbnülemin, vefatına kadar devam eden bu meclisler ile büyük bir medeniyetin kültürünü muhafaza edip geleceğe aktardı. Yeni Türk Edebiyatında Edebiyat Mahfilleri, Turgay Anar

İstanbul’da bir ilim akademisi: İbnülemin Mahmud Kemal'in konağı

Mersin'de "Bolkarlar'dan Toroslar'a Desenlerin Sırrı" temalı defile düzenlendi

"Selvi Boylum Al Yazmalım" Kazakistan'da tiyatro oyunu oldu

"Uluslararası Ankara Caz Festivali" Kerem Görsev Trio konseri ile başladı

İsmet Özel'in Taşları Yemek Yasak kitabından düşündürücü satırlar

Ekrem Demirli'nin ufuk açıcı cümleleri

Rahman’ın has kulları

İslam’dan edebiyata kadar en özgün konuların podcastleri

Filistin'deki zulme karşı Müslüman tavrı nasıl olmalı - PODCAST

Uygur Türklerinin kaderini değiştiren 48 madde

"Selvi Boylum Al Yazmalım" Kazakistan'da tiyatro oyunu oldu

PODCAST I Fergana Vadisi'nin önemi

Merhametten ve empatiden uzak Çocuk Hakları Günü!

Metoda dair: Yöntemi gözden geçirme

Filistin'in bağımsızlığını resmi olarak tanıyan ülkeler

Filistin'in bağımsızlığını resmi olarak tanıyan ülkeler

Haris el-Muhâsibi'den Hakk'ı Arayanlara Nasihatler

Filistin’i işgale yönelik Yahudi göçleri: Aliyah

İsrail işgallerine karşı "birlik" çağrısı

Osmanlı belgeleri ışığında Filistin’e Yahudi göçü

Bosna Savaşı öncesinde bölgedeki gerilimlerin tarihsel kökenleri

Osmanlı'nın Balkanlar'daki 5 eseri

Hz. Hafsa'nın (ranha) hiç kapanmayan penceresi

İslam mimarisinin çekirdek kavramı: Mekan

Avrupa'nın acımasız yüzü

Uygur Türklerinin kaderini değiştiren 48 madde

Hayatı ve fikirleriyle Yazıcızadeler

Arama

İstanbul’da bir ilim akademisi: İbnülemin Mahmud Kemal'in konağı