Arama
İstanbul’da bir ilim akademisi: İbnülemin Mahmud Kemal'in konağı
Osmanlı'da konaklar, kültür merkezi hüviyetini taşırdı. İlim erbabını himaye eden devlet adamları, haftanın belirli günleri konaklarında meclisler, sohbet grupları oluşturarak sanatın ilerlemesini sağlardı. Bu edebiyat mahfillerinden biri de son Osmanlı alimlerinden İbnülemin Mahmud Kemal'in konağıydı. "Dârülkemâl" adıyla da anılan bu ev, ilim ve sanat çevresinden seçkin simaların, her hafta uzun geceler etrafında buluştuğu son ocak oldu. Peki, İbnülemin Mahmud Kemal'in meclisinin kuralları neydi? İbnülemin Mahmud Kemal Konağı'ndaki meclislere kimler katılırdı?
🔸 Bu meclis, aynı zamanda klasik Türk musikisinin ayakta kalmasını sağladı. Gece sonunda devrin önde gelen musikişinasları tarafından icra edilen unutulmaz fasıllar sayesinde klasik musiki devam etti.
🔸 Musikişinaslar bestelerini icra etmeden önce akşam namazı cemaatle kılınır, sonra yemek yenip kahve içilirdi.
🔸 Yatsı namazına kadar sohbet edilirdi. Ezan okunmasıyla tekrar cemaatle namaz kılınırdı. Ardından musiki faslı başlardı. Gecenin sonunda meclis dağılmadan na't, ilahi ve daima bir aşr-i şerîf tilaveti okunurdu.
🔸 Meclis, genellikle Pazartesi akşamları toplanırdı. Onun Pazartesi sohbetleri hakkında şu beyit yazıldı:
"Hanendegân-ü üdeba saf beste meclisine;
İbnülemin faslı denür her Pazartesine."
◾ Edebiyatımızın önemli profesörlerinden Orhan Okay, bu konağın önemini şöyle belirtir: "İbnü'l- Emin, babasının ölümünden sonra Bayezit'deki konağında sohbet geleneğini devam ettirmiş, o çevre içinde pek çok şahsiyetin yetişmesinde rol oynamıştır. O devri yaşayıp onun konağından geçmiş olanların hatırlarında zengin bilgiler, derin tarih kültürü, lezzetli sohbetler ve bütün bunlara katışmış fıkralar dikkati çeker."
❗Bilgi notu:
Orhan Okay kimdir?
1931 yılında İstanbul'da doğdu. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi ve Çapa Yüksek Öğretmen Okulu'nun Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü'nden mezun oldu. Boğaziçi, Marmara, Fatih ve 29 Mayıs Üniversitelerinde dersler verdi. Türk kültür ve sanat hayatına büyük katkıları olan bir ilim insanıdır.
🔸Konaktaki meclisler pek çok yazarın hatıralarında anlatıldı. Bu isimlerden biri Mithat Cemal Kuntay'dı. Öyle ki onun Mehmet Akif ile dostluğunun temelleri de burada atıldı. Mithat Cemal, o zaman hayatta olan İbnülemin'in babası Mehmed Emin Paşa döneminde düzenlenen bir meclisi şöyle anlattı:
◾ "Bu odanın dört duvarından ikisinde Türk ve Acem hattatlarının el yazıları… Bu yazıların Türkçe olanları bile lamelifleriyle bana o zaman Arapçadır hissini verir, yanlış yapacağım diye korkumdan yüksek sesle okumazdım. Üçüncü duvarda çürük kaplı, ruhanî ciltli kitaplarla dolu kütüphane. İçinden Abdülhamid'in, III. Selim'in el yazılarını İbnülemin Mahmut Kemal Bey'in çıkarıp misafirlerine uzaktan gösterdiği cilbendler… Dördüncü duvar hep pencere… Ve bu pencerelere asıldığı için perde sandığım sevailer, buhara işlemeleri…
◾ Bu odada dünya içkilerinden yalnız ikisi malûmdu: Devetüyü renginde kulpsuz fincanlarda Yemen kahveleri… Bir de misafirler yudum yudum içmezlerse İbnülemin Mahmut Kemal Bey'in halâvetine yandığı turunç şerbetleri…
◾ Bu odada levhaların, kitapların üzerindeki tozlar bir veli türbesinin toprak zerreleri gibi mukaddesti. Hizmetçi bu mukaddes şeylere ancak ev sahibinin izniyle yalnız ayda bir defa el sürebilirdi.
❗Bilgi notu:
Mithat Cemal Kuntay kimdir?
1885 yılında İstanbul'da doğan Mithat Cemal Kuntay, yazar, şair ve hukukçuydu. Mithat Cemal, Milli Mücadele yıllarında yazdığı hamasi şiirleri, Üç İstanbul adlı romanı, Namık Kemal ve Mehmet Akif biyografileriyle tanındı.
◾ Burada her şey eskiydi; okunan şiirler eski, kelimeler eski, hatta sesler bile eski. Bu odadan sokağa çıktığım zaman bir devrin cenaze namazından dönüyorum sanırdım. Fakat lâakal iki asır eski olan bu odanın maziliğine rağmen burada manevi bir aydınlık vardı. Buraya gelenler Fuzulî'nin bir imalesinden başka tûl-i emel bilmezler; burada Naima'nın bir nüktesiyle bütün mahrumiyetler unutulurdu.
◾ Ve bu oda, mukaddes bir mahremiyetin rutubeti içinde yazın bile serindi. Ancak bu serinlik selvilerden inen gölgeler kadar loştu. Buradan çıkınca sokaklara, insanlara şaşırarak bakardım.
◾ Bu odada mühim ilim vak'aları olurdu; Ali Emirî Efendi bir yazma kitapta bir sineğin bir damla münasebetsizliğini diliyle ıslatıp eliyle silerek Revan sekarının Revan seferi olduğunu bu odada keşfederdi. Ve 93 âyânından Bursalı Rıza Efendi'nin Şehnâme'yi ezber bildiğini, Tarih-i Edebiyat müellifi Faik Reşat Bey gözlerini açarak bu odada söylerdi. Namık Kemal'in temiz ve beyaz çoraba meraklı olduğunu da, şair Adanalı Hakkı Bey'den yine bu odada öğrenirdim."
🔸 Edebiyatımızın Beş Hececiler olarak adlandırılan grubun üyesi Yusuf Ziya Ortaç, bu meclisin misafirleri arasındaydı. Ona göre konak, Topkapı Sarayı'ndan bile zengin bir sanat ve irfan hazinesiydi.
🔸 İbnülemin'in konağındaki bu meclisin bir özelliği daha var ki o da müzik, beste, şiir, edebiyat, tarih, hat, felsefe, tasavvuf gibi pek çok alanda birbirine zıt görüşteki simaları buluşturmasıydı.
🔸 İbnülemin, vefatına kadar devam eden bu meclisler ile büyük bir medeniyetin kültürünü muhafaza edip geleceğe aktardı.
Yeni Türk Edebiyatında Edebiyat Mahfilleri, Turgay Anar
İbnülemin Mahmud Kemal İnal, Fatih Belediyesi Sanat Yayınları
Türk Düşünce Tarihinde İbnülemin Mahmud Kemal İnal-Serdar Sezer Şimşek
Tezkire Geleneğinin Son Temsilcisi: İbnülemin Mahmut Kemal İnal-İsmail Alperen Biçer