Arama
İstanbul’da inşa edilen ilk Osmanlı sarayı: Saray-ı Atik-i Amire
İstanbul'daki ilk Osmanlı sarayını Fatih Sultan Mehmet'in fetihten hemen sonra "Eski Saray" ismiyle inşa ettirdiğini biliyor muydunuz? Oysaki birçoğumuz İstanbul'a yapılan ilk sarayın Topkapı Sarayı olduğunu zanneder. Günümüzde İstanbul Üniversitesi merkez binasının bulunduğu sahada inşa edilen sarayda devlet idare edilirdi. Daha sonra Topkapı Sarayı'nın yapılmasıyla bu saraya "eski saray" anlamına gelen saray-ı atik, Topkapı Sarayı'na ise "yeni saray" anlamında saray-ı cedid dendi. Ne yazık ki günümüzde kaybolan İstanbul'da inşa edilen ilk Osmanlı sarayı unvanını alan yapı hakkındaki bilgileri derledik.
Padişahın Sarây-ı Atîk-i Âmire'yi ziyaretini tasvir eden bir minyatür
Eski Saray'daki Harem teşkilâtının durumu hakkında ilk zamanlarla ilgili fazla bilgi bulunmamaktadır. Bir görüşe göre önceleri Topkapı Sarayı'nın harem dairesi yoktu, padişah burada yaşıyor, zaman zaman Eski Saray'daki haremine gidiyordu. Kanûnî Sultan Süleyman'ın eşi Hürrem Sultan'ın daima padişahın yanında olmak istemesi sebebiyle haremin ancak XVI. yüzyılın ortasında Yeni Saray'a nakledilmiş olduğu ileri sürülmüş olmakla beraber yeni yorumlar Topkapı Sarayı'nda da başlangıçtan beri haremin bulunduğu doğrultusundadır.
Evliya Çelebi ise ilk zamanlarda Yeni Saray'da harem bulunmayıp padişahların haftada iki defa Eski Saray'a giderek o gece orada kaldığını yazar.
Vefat eden veya iktidardan düşen padişahın maiyeti, kadınları, kızları, vâlide sultanlar ve câriyelerin Harem Dairesi'nden alınarak Eski Saray'a gönderilmesi âdet olmuştur.
Buraya gönderilen kadınefendiler padişah olacak oğulları yoksa hayatlarının geri kalanını burada tamamlar, kadınefendilerin oğullarından biri tahta çıkarsa vâlide sultan olarak Yeni Saray'a dönerlerdi. Eski Saray, kadınlar için Topkapı Sarayı'ndan sonra ömürlerinin sonuna kadar yaşayacakları yer olarak belirlenmişse de genç ve zengin kadınların derecelerine göre devlet ricâlinden bazı kimselerle evlenmeleri sonucunda saraydan ayrılmaları mümkün kılınmıştır.
Kanûnî Sultan Süleyman devrinden sonra padişah kızlarının düğünleri büyük bir ihtişamla burada yapılmıştır. Zaman zaman padişah ailesi, hâne halkının tamamı düğün töreni için Eski Saray'a geçerdi. Şenlikler sırasında önde gelen devlet adamları, dinî erkân ve bunların haremleri resmen kabul edilerek ağırlanırdı. 1586'da İbrâhim Paşa ile III. Murad'ın kızı Ayşe Sultan, 1593'te Fatma Sultan ile Kaptanıderyâ Halil Paşa burada evlenmiştir.
II. Mahmud'un yıkılan yeniçeri kışlaları yerine Eski Saray Serasker Kapısı olarak yeni kurulan orduya terk etmesi ve burada oturan eski haremi tamamen Topkapı Sarayı'na taşıması, bu saray yapısının kısa sürede yok olmasına yol açtı.
1826'da seraskerlik makamına devrine kadar önemini koruyan Eski Saray aynı tarihte Yeniçeri Ocağı'nın kaldırılmasından sonra seraskerliğe tahsis edilmiş, içindeki kadınlar Topkapı Sarayı'na ve Eyüp Çifte Saraylar'a nakledilmiştir. Serasker paşalar teşkilâtıyla birlikte bir süre sarayın kasır ve müştemilâtında oturmuştur. 1866'da Fransız mimarı Bourgeois'ya, Eski Saray yapılarının yıkılmasından sonra onların yerine bugün İstanbul Üniversitesi Rektörlüğü tarafından kullanılmakta olan bina yaptırılmıştır.