Arama
Kaçırılan tarihi eserlerimizin Anadolu topraklarına dönüş hikâyesi
Asırlara tanıklık eden coğrafyamızda, 1800'lerden itibaren Anadolu'ya gelen Fransız, Alman, İngiliz; tarihçi, arkeolog ve mühendislerin yaptığı çalışmalar nedeniyle yüzlerce tarihi eserimiz kaçırıldı.
ABD'den THY'ye ait tarifeli uçakla Türkiye'ye getirilen "Çingene Kızı" mozaiğinin parçalarının, Gaziantep'teki sis nedeniyle sabah saatlerinde kente ulaştırılması planlanıyor.
Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Bowling Green Eyalet Üniversitesi arasında daha önce imzalanan anlaşma uyarınca, törenle Türk görevlilere teslim edilen Zeugma Mozaiklerine ait 12 parça, ABD'nin Chicago kentinden THY'ye ait uçakla akşam saatlerinde İstanbul'a getirildi.
Atatürk Havalimanı'ndan tarifeli uçakla Gaziantep'e gönderilecek mozaikler, Gaziantep Havalimanı'nda etkili olan sis nedeniyle uçak seferlerinin iptal edilmesi üzerine THY Kargo Şefliğinde bekletiliyor. Mozaiklerin sabah uçakla Gaziantep'te getirilmesi planlanıyor.
1960'lı yıllarda Nizip ilçesine 10 kilometre mesafedeki Belkıs Mahallesi yakınlarındaki Fırat Nehri kıyısında bulunan Zeugma Ören Yeri'ndeki kaçak kazılarda yurt dışına çıkarılan, 1965'te Bowling Green Devlet Üniversitesince 35 bin dolar karşılığında Peter Marks isimli sanat tacirinden satın alınan Zeugma Mozaikleri, o tarihten bu yana üniversitedeki Wolfe Sanat Merkezi girişinde üzeri cam panel içinde döşenmiş halde sergileniyordu.
Eserlerin Türkiye'ye getirilmesi için Kültür ve Turizm Bakanlığı ile ABD'nin Bowling Green Eyalet Üniversitesi arasında yaklaşık 5 ay önce protokol imzalanarak çalışmalara başlanmıştı.
200 yıldır yapılan kazılarla çalınan eserlerimizin izi ABD ve Avrupa'ya kadar uzandı. Türkiye'den yasa dışı yollarla yurt dışına kaçırılan tarihi eserlerin Anadolu topraklarına döndürülmesi için çalışan Türkiye, bu eserlerin bulunduğu ülkeleri ziyaret etti. Ziyaretler sonrası Türkiye'ye ait olan eserlerin envanteri çıkarıldı: "Türkiye'den kaçırılan tarihi eser sayısı: 150 bin; Irak işgali sürecinde kaçırılan tarihi eser sayısı: 15 bin; Irak Kütüphanesi'nden kaçırılan el yazmalı eser sayısı: 82 bin 258…
Anadolu toprakları birçok medeniyete ev sahipliği yaptı. Bu nedenle kültür varlıkları açısından önemli bir yere sahip. İstanbul Arkeoloji Müzesi'nin kayıtlı 2 milyon objesi bulunuyor. Bu objelerin bir milyonu ise sikkelerden oluşuyor. Kültür ve Turizm Bakanlığına bağlı faaliyet gösteren müzelerin koleksiyonlarında ise geçmişi binlerce yıl öncesine dayanan 3 milyon 331 bin 359 eser bulunuyor.
Türkiye, yurtdışında binlerce olarak ifade edilen eserlerden birçoğunu çeşitli tarihlerde geri getirmeyi başardı. Özellikle 1980'den sonra çok sayıda eser, ait olduğu topraklara, Anadolu'ya getirildi. 1980'den sonra dava ve ikili görüşmeler yoluyla Afrodisias eserleri, Herakles lahidi, Boğazköy tabletleri, Elmalı sikkeleri, Marsyas Heykeli, Eşrefoğlu Camii ana giriş kapısı süsleme panoları, Afrodisias ören yerinden çalınan yüksek kabartma baş Türkiye'ye getirildi. 1960'ta ABD'ye kaçırılan Karun Hazinesi'ne ait eserler arasında bulunan 'Kanatlı Denizatı Broşu' da 2013 yılında yurdumuza getirildi.
Anadolu'daki en eski imparatorluk olarak da bilinen Hititlere ait en önemli eserler Çorum ve Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzelerinde, Selçuklu ve Osmanlı Dönemine ait eserler de Edirne, Bursa, Erzurum, İstanbul ve Konya'daki müzelerde sergileniyor. Dünyada eşi benzeri olmayan mozaiklerin en iyi örnekleri ise Gaziantep Zeugma, Hatay Arkeoloji, Şanlıurfa Haleplibahçe ve İstanbul Büyük Saray Mozaikleri Müzelerinde yer alıyor.
Türkiye'deki müzelerde "Yontma Taş Devri" veya "Eski Taş Çağı" olarak da adlandırılan, yaklaşık 2 milyon yıl önce başlayan ve 10 bin yıl önce son bulan Paleolitik dönemden bugüne kadar uzanan zengin ve benzersiz kültür varlıkları bulunuyor. Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın verilerine göre, Paleolitik ve Neolitik (Cilalı Taş Devri) dönem eserlerinin sergilendiği en önemli müzelerin başında, Ankara Anadolu Medeniyetleri, İstanbul Arkeoloji ile Konya, Diyarbakır, Antalya ve Şanlıurfa müzeleri geliyor. Özellikle Şanlıurfa Müzesi'nde sergilenen Göbeklitepe eserleri ile "Balıklıgöl Heykeli", Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi'nde sergilenen "Çatalhöyük tanrıça heykelcikleri ve duvar resimleri", Diyarbakır Müzesi'nde sergilenen "Körtik Tepe Buluntuları" bu döneme ilişkin ünik eserler arasında yer alıyor.
Tarihi eserlerin en fazla bulunduğu ülke ABD. ABD'yi sırasıyla Almanya, Bulgaristan ve Danimarka izliyor. İngiltere, İrlanda Cumhuriyeti, İskoçya, İsrail, İtalya, Macaristan, Moldova, Polonya, Portekiz ve Rusya'da da geri getirmek üzere resmi işlemlerin başlatıldığı eserler bulunuyor.
Türkiye'den kaçırılan yüzlerce eser Avrupa ve ABD'deki müzelerde sergileniyor. Yurt dışındaki müzelerde bulunan tarihi eser sayısı yaklaşık 80 bin civarında. Özel koleksiyonlar ve müze depolarıyla birlikte Türkiye'den kaçırılan toplam tarihi eser sayısı ise yaklaşık 150 bin civarında. Tarihi eserlerimizin iade operasyonlarının sürmesinin yanı sıra, Kültür ve Turizm Bakanlığı çatısı altında önemli faaliyetler gerçekleştirilmeye devam ediliyor.
Irak, 2003'te ABD işgaline uğrayınca ülkedeki birçok kütüphane ve müze yağmalandı. Bazıları da yok edilmeye çalışıldı. 2011'de Suriye'de iç savaş başladı. 2015'te bölgede hâkimiyet kuran terör örgütü DEAŞ, antik kentleri, manastır ve kiliseleri yok etti. Tarihi eserleri yağmaladı.
2003'te Irakta 'ki kütüphanelerden çalınan bazı nadir eserler İsrail Milli Kütüphanesi'nde ortaya çıktı. Son olarak 2017'de Hobby Lobby isimli ABD şirketinin kaçırdığı birçok tarihi eser ele geçirildi.
Afganistan'da ise, ABD'nin işgali sırasında nadide eserlerin bulunduğu birçok müze çatışmaların tam ortasında kaldı. Birçok tarihi eser yağmalandı. Müze binaları zarar gördü. Yurtdışına yasadışı yollarla satıldı.